Page 18 - DIVYA BHASKAR 080522
P. 18

Friday, August 5, 2022   |  18



             ‘શ�દના� સગા�’: સાિ��યસ���ોના� øવનિચ�ો







         ý      ણીતા સાિહ�યકાર રજનીક�માર પ��ાએ ગુલાબી              િવચાર આ�યો. ક��દિનકાબહ�ન કાપ�ડયા અને અ�ય લોકોના   માિહતી મળતી રહી. ઘણા સજ�કોને સાિહ�યકાર બનાવનાર પ�રબળોના�
                                                                                                           મૂળ સુધી પહ�ચી શ�યા. ક�ટલુ�ક ýતે પક�ુ�. લા�બી મુલાકાતો, િનરા�તે સાથે
                                                                    સહકારથી, અનેક મુ�ક�લીઓની વ�ે, એમણે �વ�નશીલ
                િમýજના ગઝલકાર અ�ત ‘ઘાયલ’ િવશ
                                           ે
                એક  �ક�સો  ન��યો  છ�.  એ  �ક�સો                      સ��થાને ન�ર �પ આ�યુ�. આ પરથી સમýય છ� ક� કિવ   ગાળ�લી સા�ý, અરસપરસ સ�માન વગેરેથી સાિહ�યકારોની સુરેખ છિબ
        ઘાયલસાહ�બના શ�દોમા�: ‘એક વાર (ગુજરાત બહારના)                  મા� શ�દસેવી નથી હોતો, સમýસેવી પણ હોય છ�.   બ�ધાતી ગઈ. એની ફલ�ુિત�પે લેખક આ સજ�કોના øવન અને સજ�ન િવશ  ે
        એક ડી. એસ. પી.એ મને ખાણી-                                                લેખક�  આડ�ીસ  �યાતનામ     લખતા ર�ા છ�. એમા�થી સý�યા� છ� સાિહ�યસજ�કોના� ધબકતા� øવનિચ�ો.
        પીણીની  પાટી�  આપી.  �ચી                                                   સાિહ�યકારોના øવનમા� બનેલી   આ લેખો લખાયા ન હોત તો એમા�ની ઘણી િવગતો સામા�ય વા�ચક સુધી
        �કસમનો શરાબ. ડી. એસ.                                                         આવી  રસ�દ  ઘટનાઓ      પહ�ચી નહોત.
        પી.સાહ�બ  પણ  બરોબર                                                           તાજેતરમા� �કાિશત થયેલા   ‘શ�દના� સગા�’ પુ�તકની ��તાવનામા લેખક� ક�ુ� છ�: ‘મને ‘માણસ’મા�
                                                                                                                                     �
        ટાઇટ  થઈ  ગયા  હતા.                                                            એમના  પુ�તક ‘શ�દના�   રસ એટલે મને જેમા� િવિવધ રંગોની િબછાત ýવા મળ� તેવા માણસો મારા�
        મારા  માટ�  લાગણી  તે,                                                         સગા�’મા�   આલેખી    લખાણના િવષય બ�યા.’ મૂળભૂત રીતે એ વાતા�કાર એટલે એમને ��યેક
                      ે
                                                                                                                           �
        આ�મતુ��ટ માટ� જ હશ,                                                            છ�.  સાિહ�યકાર  અને   મનુ�યના øવનમા� વાતા દેખાય. આ ચ�ર�લેખો શુ�ક ન બને તે માટ�
        પણ  આજુબાજુ  ચોકી                                                              વા�ચક  વ�ેના  સ�બ�ધને   એમનામા� રહ�લો વાતા�કાર ઉપયોગી નીવ�ો છ�. �યા�ક િવગતવાર આલેખન
        કરવા  અને  હાથ  દેવા                                                           એ  શ�દનુ�  સગપણ  કહ�   છ�, �યા�ક લસરકાથી સજ�કનુ� �ય��ત�વ સુપેરે �ગટ થયુ� છ�.  મોટા ભાગના
                                                                                                                                     �
        ઊભેલા બડકમદાર મુછાળા                                                          છ�.  સાિહ�યકાર  શ�દના   લેખોમા� સાિહ�યકારના øવનમા�થી વાતા જેવી �ણને પકડી લેખનો ઉઘાડ
                                                                                                                                        �
        ફોજદારો તરફ �ગળી ફ�રવીને                                                     મા�યમથી વા�ચક સાથે ýડાય   કય� છ�. આ સાિહ�યકારો એક સમયે સાિહ�યમા મહ�વનુ� સજ�ન કરી ગયા
        કહ�: ‘શો વટ છ� આપનો! મારા પી.                                             છ�. એમની વ�ે અગ�ત             છ�. આપણી વ�ે જ øવેલી અને હવે ભૂતકાળમા  ઢબૂરાઈ ગયેલી
                                                                                                                                              �
        એસ.  આઈ.ઓ  પણ  આપ  જેવા                                                ભૂિમકાએ સ�બ�ધ ન હોય,               એક માતબર પેઢીનુ� આ પુ�તકમા� દ�તાવેøકરણ થયુ� છ�. સમયની
        શાયરની તહ�નાતમા� ઊભા છ� અને                                             એકમેકથી  અý�યા                      સાથે તેઓ ગુજરાતી �ýની ��િતમા�થી ઝા�ખા પડવા લાગે તે
        ઝૂકીઝૂકીને �યાલીઓ ધરે છ�.’ પણ મ�                                        હોય,  મ�યા  પણ  ન    ડ�બ�ી           પહ�લા એમને શ�દોમા� ઝીલી લેવાયા છ�. ક�ટલાક સાિહ�યકારો
                                                                                                                        �
                                                                                       �
              �
        જવાબમા  જબરી  પોક  મૂકી.                                                હોય, છતા શ�દોની                      મ�તમ�લા જેવુ� �ય��ત�વ ધરાવે છ�. એમણે øવનની વેદના
        ફોજદારો ઘેરી વ�યા, ડી. એસ. પી.                                          સ�ગતે  એમની  વ�ે   વીનેશ �તાણી       પચાવી ýણી છ�. તેઓ એમના ખુદાર અને �વામાની øવનના
        આક�ળ�યાક�ળ થઈ ગયા. મને પૂછ� છ�                                         અનોખો    અનુબ�ધ                      નાયકો છ�. આ ચ�ર�લેખોમા� સાિહ�યકારોના સાિહ�ય કરતા�
        ક� શુ� થયુ�, ઘાયલસાહ�બ, રડો છો ક�મ?                                   રચાય છ�. મોટા ભાગના                   પણ વધારે �યાન એમના �ગત �ય��ત�વ પર આપવામા� આ�યુ�
        અમારી ક�ઈ કસૂર? મ� ક�ુ�: ‘અરે, યાર,                                  વાચકોને એમના િ�ય સજ�કોના             છ�. ચ�ર�કાર સજ�કો િવશ ઘ�ં �ગત ýણતા હોય, છતા બધુ� ન
                                                                                                                                  ે
                                                                                                                                                    �
        હ�� તો મારી દશાને રડ�� છ��. જુઓની, શી                              øવનની �ગત બાબતોની ýણ હોતી           કહ�વાનો િવવેક ýળ�યો છ�. આ િનરી�ણને સમજવા માટ� સ�વેદનશીલ
        અવદશા થઈ મારી! એક જમાનામા� મને �ફર�તાઓ            નથી.        શ�દોથી ઊભુ� થતુ� સજ�કનુ� �ય��ત�વ જ એમના સુધી   ગઝલકાર મહ��� ‘સમીર’ િવશેનો લેખ �યાનથી વા�ચવો પડ�.
        પાતા હતા, આજે ફોજદારોના હાથે પીવુ� પડ� છ�...’     પહ�ચે છ�. સાિહ�યસજ�ક એના શ�દોથી જે સ���ટ રચે, જે ભાવો �ય�ત કરે, તે   આપણા ના�િવ� અને ના�લેખક-કિવ ચ��વદન ચી. મહ�તા મુ�બઈ
          ગુજરાતીના લ�ધ�િત���ત કિવ નટવરલાલ પ��ાનુ� તખ�લુસ ‘ઉશન�’.   બધુ� વા�ચકના મન સુધી પહ�ચે છ�. તે અથ�મા� આ �િ�યા મનથી મન સુધીની   જતી ��નમા� કાકાસાહ�બ કાલેલકરને મ�યા �યારે કાકાસાહ�બ એમને ઓળખી
        એ તખ�લુસનો અથ� જલદી સમýય નહીં. એક વાર એમને ઇ�કમટ��સની   યા�ા બની રહ� છ�.                           શ�યા નહોતા. ચ�. ચી. છોભીલા પડી ગયા. એમણે ક�ુ� : ‘આપણે અગાઉ
        ��ફસમા�થી તેડ�� આ�યુ�. કિવ ઇ�કમટ��સમા સપડાયા? પછી ખબર પડી ક�   છતા ક�ટલાક લોકો સાિહ�યકારો સાથે ઘરોબો બા�ધી શક� છ�. લેખક ઘણા   પણ મ�યા હતા, કાકાસાહ�બ, �યારે પણ તમે મને ભૂલી ગયા હતા અને છ�ટા
                                                               �
                                   �
        ઇ�કમટ��સ ��ફસરે ‘ઉશન�’ શ�દનો અથ� ýણવા એમને બોલા�યા હતા.   વડીલ અને સમવય�ક સાિહ�યકારો સાથે મૈ�ીસ�બ�ધથી ýડાયા છ�. એમનાથી   પડતા� બોલેલા  ક� હવે નહીં ભૂલુ� – પણ ફરી ભૂલી ગયા.’ ‘શ�દના� સગા�’મા�
                                                                                                                   �
                                                                                                                            �
        ઋજુ �દયના કિવ મકરંદ દવેને વલસાડની બાજુમા� સાધના અને સેવાનો   �મરમા� નાના સાિહ�યકારો સાથે પણ પ�રચય ક�ળ�યો. એ પ�રચય ઘિન��   આલેખાયેલા સાિહ�યકારોના સ�� øવનિચ�ો વા��યા પછી વા�ચકોની ભાિવ
        સમ�વય કરતી ‘ન�િદ�ામ’ જેવી �ામો�ાર માટ�ની સ��થા બનાવવાનો   સ�બ�ધમા� પ�રણ�યો અને એમને આ સજ�કોના øવનની �તરંગ અને રસ�દ   પેઢી એમને �યારેય ભૂલશ નહીં. એ અથ�મા� પણ આ પુ�તકનુ� ઘ�ં મૂ�ય છ�.
                                                                                                                           ે
                         અનુસંધાન
                                                                                                                             �
                                                          �પો���સ                                            દ�ાબહ�ન ધીમા અવાજમા બો�યા�, ‘તા�યા કોઇની સાથે ભાગી ન હતી
                                                                                                                        �
        િવચારોના ��દાવનમા�                                                                                 અમે ખોટ�� બો�યા� હતા. તમે ýન લઇને આ�યા તે િદવસે અમે તા�યાને ઘરમા�
                                                                                                           સ�તાડી દીધી હતી. તમારા વેવાઇ ભલે ભ�યા નથી પણ ભલભલા ભણેલાઓનુ�
           �
                                                                                                                                     �
        હતા.’ એમની �ચી વાતો લોકોને સમýતી ન હતી.           1)  ��લી���સ: હાલ પૂરી થયેલી વ�ડ� એ�લી�ટ�સ ચે��પયનિશપમા� િસ�વર  માથુ� ભા�ગે એવા છ�. તમે એમને સાણસામા લીધા તો એમણે તમને ફસા�યા.
          સહજનુ�  સા�ા�ય  એટલે  િવ�મયનુ�  ગણરા�ય!  ગીતાના  અઢારમા   મેડલ øતનાર નીરજ ચોપરા પાસેથી જેવિલન �ોમા� ગો�ડ મેડલની આશા  શેરને માથે સવા શેર હોય જ છ�.’ �    (શીષ�કપ���ત: નીરવ �યાસ)
        અ�યાયમા �ીક��ણ અજુ�નને ‘સહજ’નો મિહમા સમýવે છ� અને કહ� છ�:  રાખી શકાય. હાઈ જ�પમા� તેજ�વીન શ�કર તેમ જ ��ક એ�ડ �ફ�ડમા� િહમા
              �
                            હ� અજુ�ન!                       દાસ અને દૂતી ચ�દ મેડલ માટ� �બળ દાવેદાર છ�.     માયથોલોø
                                �
                        સહજ કમ�મા દોષ હોય                 2)  બેડિમ��ન: પી.વી. િસ�ધુ, �કદા�બી �ીકા�ત, લ�ય સેન, સા��વક
                          તોયે ન �ોડવ. ુ�                   રા�કીરે�ી અને િચરાગ શે�ીના ફોમ�ને �યાનમા લઈએ તો બેડિમ�ટનમા�  �ારંભ થયો. આ શૈલી ગ� અને પ� બ�ને �વ�પમા� �ચિલત છ�. આ રચનાઓ
                                                                                        �
                              �
                         સવ કમ રહ� દોષ,                     ભારત ઓછામા ઓછા 4 ગો�ડ મેડલ øતવાની શ�યતા ધરાવે છ�.  ઘણીવાર રાજકીય િવચારધારાઓનુ� સમથ�ન કરે છ�. આ કારણે આ આધુિનક
                            �
                                                                      �
              ધુમાડો જેમ અ��નમા� (ગીતા, અ�યાય 18, �ોક-48)  3)  બો��સ�ગ: વ�ડ� ચે��પયન િનખત ઝરીન 50 �કલો ક�ટ�ગરીમા� ભારતનુ�  નવલકથાના વાચકો માને છ� ક� તેઓ જે વા�ચી ર�ા છ� તે ‘વૈિદક સ�ય’ છ�.
                                                                                                                                      �
                               (અનુવાદ: �ક. ઘ. મશ�વાળા, ગીતા�વિન)  �િતિનિધ�વ કરશે. ઓિલ��પક �ો�ઝ મેડિલ�ટ લવલીના બોરઘેઈન,  મહ�વની વાત એ છ� ક� ભ��ત કાળમા લોકો મહાભારતની જ�યાએ
          લુ��વાના િવશાળ જ�ગલમા� �ણ િદવસ માટ� વ�ય પશુઓ સાથે ýણે   ઓિલ��પક  િસ�વર  મેડિલ�ટ  અિમત  પ�ઘલ  તેમ  જ  એિશયન  રામાયણને વધુ મહ�વ આપતા હતા. �યારે �ીરામ અને �ીક��ણને ઉ�ક��ટ
        ‘સ�સ�ગ’ થયો! એને સ�સ�ગ કહ�વાનુ� યો�ય ગણાય, તે એટલા માટ� ક� �યા�   ચે��પયનિશપના ગો�ડ મેડિલ�ટ સ�øત ક�માર ગો�ડ øતી શક� તેમ છ�.  અવતાર તરીક� દેખાડવાની ખૂબ ઈ�છા હતી. નવલકથાના આધુિનક કાળમા  �
        સહજનુ� સા�ા�ય હોય �યા દોષ નથી હોતો. આવનારી સદીઓમા� ઇકોલોøને   4)  ��બલ ��િનસ: વીમે�સ ટીમમા� મિનકા બ�ા અને મે�સ ટીમમા� સ�યા  મહાભારતને વધુ મહ�વ આપવામા� આવતુ� હતુ�. એમા�  રામ તથા ક��ણમા�
                        �
        આ�યા�મિવ�ાનો દર�ý �ા�ત થશે અને િવ�મયને �ફલસૂફીનો દર�ý �ા�ત   ગુણાસેકરન ક� શરથ િસ�ગ�સ ઇવે�ટમા� ગો�ડ મેડલ øતવા સ�મ છ�.  દોષો શોધી પૂણ� દેવતા ઓછા અને દોષયુ�ત માનવ દેખાડવાની વધુ ઈ�છા
                                                                                                                 �
        થશે. ઇકોલોø અને �ફલોસોફીના સમ�વયમા�થી એક નવો શ�દ ધીરે ધીરે                                         સેવવામા આવતી હતી. �
        �ચિલત થતો ýય છ�: ‘ઇકોસોફી.’ આમા� ચાર વેદોનો સાર આવી ýય છ�. �  દેશ-િવદેશ
                             }}}                                                                           માનસ દશ�ન
                                                          ટકા િહ�સા સાથે �થમ છ�. �યારે 18.6 ટકા સાથે ચીન બીý ન�બરે છ�. ભારત
                       પાઘડીનો વળ ��ડ�                    3.1 ટકા િહ�સા સાથે ઘ�ં પાછળ છ�. આ ઉપરા�ત બેરોજગારી, કથળતી   પા�ચમુ� મુખ; કાગભુશુ��ડના ગુરુ ‘પરમ સાધુ પરમારથ િબ�દક.’ ક�વળ સાધુ
                                                                                                                                                   ે
                          પ�ીનો માળો,                     જતી િશ�ણ �યવ�થા, લગભગ દરેક �ે�મા સરકારી ત��ની દખલગીરી,   નહીં, પરમસાધુ હતા. ભુશુ��ડ ગરુડને પોતાની આ�મકથા સ�ભળાવ છ�, એક
                                                                                     �
                          કરોિળયાને ý ળ��                 કાયદો અને �યવ�થાની ��થિતમા સુધારો ન થવો, ક�ટલાક રા�યો અને ક���   વાર મહાકાલના મ�િદરમા� હ�� િશવ નામ જપી ર�ો હતો. એ સમયે મારા
                                                                              �
                          માણસન મ��ી!                     સરકાર વ�ે વધતુ� જતુ� ઘષ�ણ, સરહદ ઉપર વધતી જતી ત�ગિદલી અને �ફોટક   પરમસાધુ, મારા બુ�પુરુષ, મારા ગુરુ, મારા ભગવાન મ�િદરમા� આ�યા પરંતુ
                                ે
                         કિવ િવિલયમ �લેક                  પ�ર��થિત, �િપયાનુ� ઘસાતુ� જતુ� મૂ�ય, વગેરે કારણો કદાચ લોકો ઘરનુ� ભાથુ�   ભુશુ��ડ કહ� છ�, અિભમાનને કારણે ઊભા થઈને મ� મારા ગુરુને �ણામ ન કયા�.
                                                                                                                                        �
         માનશો? આપણા મુ�ડકોપિનષદમા� પણ કરોિળયાનુ� ýળ�� �થાન પા�યુ� છ�.   બા�ધીને અમે�રકા ક� ક�નેડા જેવા દેશોમા� નવુ� ઘર વસાવવા ýય છ� તે માટ�   હ�� િશવનામ જપતો ર�ો. ýણે પોતાની સાધનામા લીન હતો. કોઈ પણ આવે,
                           ઋિષ કહ� છ�:                    કારણભૂત હોઈ શક�. આ િદશામા વધતો જતો �વાહ ભારત માટ� િચ�તાનુ�   હ�� મારુ� અનુ��ાન પૂરુ� કરુ�; હ�� મારા િનયમ પૂરા કરુ�. તો ઊભા થઈને મ� �ણામ
                                                                              �
                     જેવી રીતે કરોિળયો (ઊણ�ના�)           કારણ હોવુ� ýઈએ.    (લેખક ગુજરાતના આરો�ય મ��ી રહી ચૂ�યા છ�.)  ન કયા�. પરંતુ મારો એ અિવનય, એ અિવવેક, એ અપરાધ, ગુરુઅપરાધ; હવે
                        ýળ�� ��પ�ન કરે અને                                                                 ગરુડ સાથે ભુશુ��ડ બોલે છ�, મારા ગુરુ તો બહ� દયાળ� છ�, એમના મનમા� જરા
                       પા��� પોતાનામા� સમાવી લ ે          ર�મા� �ી�યુ� ગુલાબ                               પણ રોષ નથી. પરંતુ તુલસી કહ� છ�, ‘અિત અઘ’, મોટ�� પાપ, અિતશય પાપ
                            તે જ રીતે                                                                      ગુરુઅપમાન, એ ઘૂ�ટ પરમસાધુ તો પી ગયા પરંતુ ‘સિહ નિહ� સક� મહ�સ.’
                    ��વીમા�થી વન�પિત ��પ�ન થાય ��         મિહનામા મળી ગયુ�. મા�યાને સારા િદવસો ર�ા. સાતમા મિહને સીમ�તિવિધ   ગુરુઅપરાધ ક�ટલો ભય�કર છ�, એ ýણનારનુ� નામ છ� મહ�શ; એ એમનુ�
                                                                �
                             અને                          કરવામા� આવી. મા�યાને �સૂિત માટ� િપયરમા� લઇ જવા માટ� સ�ર જણા�   પા�ચમુ� મુખ છ�. ગુરુ તો મનમા� પણ નહીં રાખે પરંતુ જે પરમત�વ છ� એ સહન
                 જે રીતે મનુ�યના શરીર પર રુ�વા�ી આપોઆપ    આ�યા� હતા. રોિહતભાઇ અને ઇિશત ચકરાઇ ગયા. મહ�માનોમા� તા�યા   નથી કરી શકતુ� અને ગુરુને �યારે ખબર પડ� છ� ક� પરમત�વએ મારા આિ�તને
                                                                 �
                        ઊગે ��, તેવી જ રીતે               પણ સામેલ હતી.                                    અિવનયને કારણે શાપ આપી દીધો છ� �યારે ગુરુ રડીરડીને િશવિલ�ગને બાહોમા  �
                  અ�ર��મા�થી આ િવ� ��પ�ન થાય ��.            રોિહતભાઇએ વેવાણ દ�ાબહ�નને એક ખૂણામા� લઇ જઇને પૂ�ુ�, ‘તા�યા   પકડીને ગાશે ક� ‘નનામીશમીશાન િનવા�ણ �પ�.’ એ મારો છ�! એણે થોડી ભૂલ
                            મુ�ડકોપિનષદ (ખ�ડ-1, મ��-7)    તો એના �ેમીની સાથે ભાગી ગઇ હતીને? તમે એને માફ કરી દીધી?’  કરી દીધી. તુ� તો દયાળ� છ�; તુ� તો કરુણામૂિત� છ�.�   (સ�કલન : નીિતન વડગામા)
   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23