Page 18 - DIVYA BHASKAR 080522
P. 18
Friday, August 5, 2022 | 18
‘શ�દના� સગા�’: સાિ��યસ���ોના� øવનિચ�ો
ý ણીતા સાિહ�યકાર રજનીક�માર પ��ાએ ગુલાબી િવચાર આ�યો. ક��દિનકાબહ�ન કાપ�ડયા અને અ�ય લોકોના માિહતી મળતી રહી. ઘણા સજ�કોને સાિહ�યકાર બનાવનાર પ�રબળોના�
મૂળ સુધી પહ�ચી શ�યા. ક�ટલુ�ક ýતે પક�ુ�. લા�બી મુલાકાતો, િનરા�તે સાથે
સહકારથી, અનેક મુ�ક�લીઓની વ�ે, એમણે �વ�નશીલ
િમýજના ગઝલકાર અ�ત ‘ઘાયલ’ િવશ
ે
એક �ક�સો ન��યો છ�. એ �ક�સો સ��થાને ન�ર �પ આ�યુ�. આ પરથી સમýય છ� ક� કિવ ગાળ�લી સા�ý, અરસપરસ સ�માન વગેરેથી સાિહ�યકારોની સુરેખ છિબ
ઘાયલસાહ�બના શ�દોમા�: ‘એક વાર (ગુજરાત બહારના) મા� શ�દસેવી નથી હોતો, સમýસેવી પણ હોય છ�. બ�ધાતી ગઈ. એની ફલ�ુિત�પે લેખક આ સજ�કોના øવન અને સજ�ન િવશ ે
એક ડી. એસ. પી.એ મને ખાણી- લેખક� આડ�ીસ �યાતનામ લખતા ર�ા છ�. એમા�થી સý�યા� છ� સાિહ�યસજ�કોના� ધબકતા� øવનિચ�ો.
પીણીની પાટી� આપી. �ચી સાિહ�યકારોના øવનમા� બનેલી આ લેખો લખાયા ન હોત તો એમા�ની ઘણી િવગતો સામા�ય વા�ચક સુધી
�કસમનો શરાબ. ડી. એસ. આવી રસ�દ ઘટનાઓ પહ�ચી નહોત.
પી.સાહ�બ પણ બરોબર તાજેતરમા� �કાિશત થયેલા ‘શ�દના� સગા�’ પુ�તકની ��તાવનામા લેખક� ક�ુ� છ�: ‘મને ‘માણસ’મા�
�
ટાઇટ થઈ ગયા હતા. એમના પુ�તક ‘શ�દના� રસ એટલે મને જેમા� િવિવધ રંગોની િબછાત ýવા મળ� તેવા માણસો મારા�
મારા માટ� લાગણી તે, સગા�’મા� આલેખી લખાણના િવષય બ�યા.’ મૂળભૂત રીતે એ વાતા�કાર એટલે એમને ��યેક
ે
�
આ�મતુ��ટ માટ� જ હશ, છ�. સાિહ�યકાર અને મનુ�યના øવનમા� વાતા દેખાય. આ ચ�ર�લેખો શુ�ક ન બને તે માટ�
પણ આજુબાજુ ચોકી વા�ચક વ�ેના સ�બ�ધને એમનામા� રહ�લો વાતા�કાર ઉપયોગી નીવ�ો છ�. �યા�ક િવગતવાર આલેખન
કરવા અને હાથ દેવા એ શ�દનુ� સગપણ કહ� છ�, �યા�ક લસરકાથી સજ�કનુ� �ય��ત�વ સુપેરે �ગટ થયુ� છ�. મોટા ભાગના
�
ઊભેલા બડકમદાર મુછાળા છ�. સાિહ�યકાર શ�દના લેખોમા� સાિહ�યકારના øવનમા�થી વાતા જેવી �ણને પકડી લેખનો ઉઘાડ
�
ફોજદારો તરફ �ગળી ફ�રવીને મા�યમથી વા�ચક સાથે ýડાય કય� છ�. આ સાિહ�યકારો એક સમયે સાિહ�યમા મહ�વનુ� સજ�ન કરી ગયા
કહ�: ‘શો વટ છ� આપનો! મારા પી. છ�. એમની વ�ે અગ�ત છ�. આપણી વ�ે જ øવેલી અને હવે ભૂતકાળમા ઢબૂરાઈ ગયેલી
�
એસ. આઈ.ઓ પણ આપ જેવા ભૂિમકાએ સ�બ�ધ ન હોય, એક માતબર પેઢીનુ� આ પુ�તકમા� દ�તાવેøકરણ થયુ� છ�. સમયની
શાયરની તહ�નાતમા� ઊભા છ� અને એકમેકથી અý�યા સાથે તેઓ ગુજરાતી �ýની ��િતમા�થી ઝા�ખા પડવા લાગે તે
ઝૂકીઝૂકીને �યાલીઓ ધરે છ�.’ પણ મ� હોય, મ�યા પણ ન ડ�બ�ી પહ�લા એમને શ�દોમા� ઝીલી લેવાયા છ�. ક�ટલાક સાિહ�યકારો
�
�
�
જવાબમા જબરી પોક મૂકી. હોય, છતા શ�દોની મ�તમ�લા જેવુ� �ય��ત�વ ધરાવે છ�. એમણે øવનની વેદના
ફોજદારો ઘેરી વ�યા, ડી. એસ. પી. સ�ગતે એમની વ�ે વીનેશ �તાણી પચાવી ýણી છ�. તેઓ એમના ખુદાર અને �વામાની øવનના
આક�ળ�યાક�ળ થઈ ગયા. મને પૂછ� છ� અનોખો અનુબ�ધ નાયકો છ�. આ ચ�ર�લેખોમા� સાિહ�યકારોના સાિહ�ય કરતા�
ક� શુ� થયુ�, ઘાયલસાહ�બ, રડો છો ક�મ? રચાય છ�. મોટા ભાગના પણ વધારે �યાન એમના �ગત �ય��ત�વ પર આપવામા� આ�યુ�
અમારી ક�ઈ કસૂર? મ� ક�ુ�: ‘અરે, યાર, વાચકોને એમના િ�ય સજ�કોના છ�. ચ�ર�કાર સજ�કો િવશ ઘ�ં �ગત ýણતા હોય, છતા બધુ� ન
ે
�
હ�� તો મારી દશાને રડ�� છ��. જુઓની, શી øવનની �ગત બાબતોની ýણ હોતી કહ�વાનો િવવેક ýળ�યો છ�. આ િનરી�ણને સમજવા માટ� સ�વેદનશીલ
અવદશા થઈ મારી! એક જમાનામા� મને �ફર�તાઓ નથી. શ�દોથી ઊભુ� થતુ� સજ�કનુ� �ય��ત�વ જ એમના સુધી ગઝલકાર મહ��� ‘સમીર’ િવશેનો લેખ �યાનથી વા�ચવો પડ�.
પાતા હતા, આજે ફોજદારોના હાથે પીવુ� પડ� છ�...’ પહ�ચે છ�. સાિહ�યસજ�ક એના શ�દોથી જે સ���ટ રચે, જે ભાવો �ય�ત કરે, તે આપણા ના�િવ� અને ના�લેખક-કિવ ચ��વદન ચી. મહ�તા મુ�બઈ
ગુજરાતીના લ�ધ�િત���ત કિવ નટવરલાલ પ��ાનુ� તખ�લુસ ‘ઉશન�’. બધુ� વા�ચકના મન સુધી પહ�ચે છ�. તે અથ�મા� આ �િ�યા મનથી મન સુધીની જતી ��નમા� કાકાસાહ�બ કાલેલકરને મ�યા �યારે કાકાસાહ�બ એમને ઓળખી
એ તખ�લુસનો અથ� જલદી સમýય નહીં. એક વાર એમને ઇ�કમટ��સની યા�ા બની રહ� છ�. શ�યા નહોતા. ચ�. ચી. છોભીલા પડી ગયા. એમણે ક�ુ� : ‘આપણે અગાઉ
��ફસમા�થી તેડ�� આ�યુ�. કિવ ઇ�કમટ��સમા સપડાયા? પછી ખબર પડી ક� છતા ક�ટલાક લોકો સાિહ�યકારો સાથે ઘરોબો બા�ધી શક� છ�. લેખક ઘણા પણ મ�યા હતા, કાકાસાહ�બ, �યારે પણ તમે મને ભૂલી ગયા હતા અને છ�ટા
�
�
ઇ�કમટ��સ ��ફસરે ‘ઉશન�’ શ�દનો અથ� ýણવા એમને બોલા�યા હતા. વડીલ અને સમવય�ક સાિહ�યકારો સાથે મૈ�ીસ�બ�ધથી ýડાયા છ�. એમનાથી પડતા� બોલેલા ક� હવે નહીં ભૂલુ� – પણ ફરી ભૂલી ગયા.’ ‘શ�દના� સગા�’મા�
�
�
ઋજુ �દયના કિવ મકરંદ દવેને વલસાડની બાજુમા� સાધના અને સેવાનો �મરમા� નાના સાિહ�યકારો સાથે પણ પ�રચય ક�ળ�યો. એ પ�રચય ઘિન�� આલેખાયેલા સાિહ�યકારોના સ�� øવનિચ�ો વા��યા પછી વા�ચકોની ભાિવ
સમ�વય કરતી ‘ન�િદ�ામ’ જેવી �ામો�ાર માટ�ની સ��થા બનાવવાનો સ�બ�ધમા� પ�રણ�યો અને એમને આ સજ�કોના øવનની �તરંગ અને રસ�દ પેઢી એમને �યારેય ભૂલશ નહીં. એ અથ�મા� પણ આ પુ�તકનુ� ઘ�ં મૂ�ય છ�.
ે
અનુસંધાન
�
�પો���સ દ�ાબહ�ન ધીમા અવાજમા બો�યા�, ‘તા�યા કોઇની સાથે ભાગી ન હતી
�
િવચારોના ��દાવનમા� અમે ખોટ�� બો�યા� હતા. તમે ýન લઇને આ�યા તે િદવસે અમે તા�યાને ઘરમા�
સ�તાડી દીધી હતી. તમારા વેવાઇ ભલે ભ�યા નથી પણ ભલભલા ભણેલાઓનુ�
�
�
હતા.’ એમની �ચી વાતો લોકોને સમýતી ન હતી. 1) ��લી���સ: હાલ પૂરી થયેલી વ�ડ� એ�લી�ટ�સ ચે��પયનિશપમા� િસ�વર માથુ� ભા�ગે એવા છ�. તમે એમને સાણસામા લીધા તો એમણે તમને ફસા�યા.
સહજનુ� સા�ા�ય એટલે િવ�મયનુ� ગણરા�ય! ગીતાના અઢારમા મેડલ øતનાર નીરજ ચોપરા પાસેથી જેવિલન �ોમા� ગો�ડ મેડલની આશા શેરને માથે સવા શેર હોય જ છ�.’ � (શીષ�કપ���ત: નીરવ �યાસ)
અ�યાયમા �ીક��ણ અજુ�નને ‘સહજ’નો મિહમા સમýવે છ� અને કહ� છ�: રાખી શકાય. હાઈ જ�પમા� તેજ�વીન શ�કર તેમ જ ��ક એ�ડ �ફ�ડમા� િહમા
�
હ� અજુ�ન! દાસ અને દૂતી ચ�દ મેડલ માટ� �બળ દાવેદાર છ�. માયથોલોø
�
સહજ કમ�મા દોષ હોય 2) બેડિમ��ન: પી.વી. િસ�ધુ, �કદા�બી �ીકા�ત, લ�ય સેન, સા��વક
તોયે ન �ોડવ. ુ� રા�કીરે�ી અને િચરાગ શે�ીના ફોમ�ને �યાનમા લઈએ તો બેડિમ�ટનમા� �ારંભ થયો. આ શૈલી ગ� અને પ� બ�ને �વ�પમા� �ચિલત છ�. આ રચનાઓ
�
�
સવ કમ રહ� દોષ, ભારત ઓછામા ઓછા 4 ગો�ડ મેડલ øતવાની શ�યતા ધરાવે છ�. ઘણીવાર રાજકીય િવચારધારાઓનુ� સમથ�ન કરે છ�. આ કારણે આ આધુિનક
�
�
ધુમાડો જેમ અ��નમા� (ગીતા, અ�યાય 18, �ોક-48) 3) બો��સ�ગ: વ�ડ� ચે��પયન િનખત ઝરીન 50 �કલો ક�ટ�ગરીમા� ભારતનુ� નવલકથાના વાચકો માને છ� ક� તેઓ જે વા�ચી ર�ા છ� તે ‘વૈિદક સ�ય’ છ�.
�
(અનુવાદ: �ક. ઘ. મશ�વાળા, ગીતા�વિન) �િતિનિધ�વ કરશે. ઓિલ��પક �ો�ઝ મેડિલ�ટ લવલીના બોરઘેઈન, મહ�વની વાત એ છ� ક� ભ��ત કાળમા લોકો મહાભારતની જ�યાએ
લુ��વાના િવશાળ જ�ગલમા� �ણ િદવસ માટ� વ�ય પશુઓ સાથે ýણે ઓિલ��પક િસ�વર મેડિલ�ટ અિમત પ�ઘલ તેમ જ એિશયન રામાયણને વધુ મહ�વ આપતા હતા. �યારે �ીરામ અને �ીક��ણને ઉ�ક��ટ
‘સ�સ�ગ’ થયો! એને સ�સ�ગ કહ�વાનુ� યો�ય ગણાય, તે એટલા માટ� ક� �યા� ચે��પયનિશપના ગો�ડ મેડિલ�ટ સ�øત ક�માર ગો�ડ øતી શક� તેમ છ�. અવતાર તરીક� દેખાડવાની ખૂબ ઈ�છા હતી. નવલકથાના આધુિનક કાળમા �
સહજનુ� સા�ા�ય હોય �યા દોષ નથી હોતો. આવનારી સદીઓમા� ઇકોલોøને 4) ��બલ ��િનસ: વીમે�સ ટીમમા� મિનકા બ�ા અને મે�સ ટીમમા� સ�યા મહાભારતને વધુ મહ�વ આપવામા� આવતુ� હતુ�. એમા� રામ તથા ક��ણમા�
�
આ�યા�મિવ�ાનો દર�ý �ા�ત થશે અને િવ�મયને �ફલસૂફીનો દર�ý �ા�ત ગુણાસેકરન ક� શરથ િસ�ગ�સ ઇવે�ટમા� ગો�ડ મેડલ øતવા સ�મ છ�. દોષો શોધી પૂણ� દેવતા ઓછા અને દોષયુ�ત માનવ દેખાડવાની વધુ ઈ�છા
�
થશે. ઇકોલોø અને �ફલોસોફીના સમ�વયમા�થી એક નવો શ�દ ધીરે ધીરે સેવવામા આવતી હતી. �
�ચિલત થતો ýય છ�: ‘ઇકોસોફી.’ આમા� ચાર વેદોનો સાર આવી ýય છ�. � દેશ-િવદેશ
}}} માનસ દશ�ન
ટકા િહ�સા સાથે �થમ છ�. �યારે 18.6 ટકા સાથે ચીન બીý ન�બરે છ�. ભારત
પાઘડીનો વળ ��ડ� 3.1 ટકા િહ�સા સાથે ઘ�ં પાછળ છ�. આ ઉપરા�ત બેરોજગારી, કથળતી પા�ચમુ� મુખ; કાગભુશુ��ડના ગુરુ ‘પરમ સાધુ પરમારથ િબ�દક.’ ક�વળ સાધુ
ે
પ�ીનો માળો, જતી િશ�ણ �યવ�થા, લગભગ દરેક �ે�મા સરકારી ત��ની દખલગીરી, નહીં, પરમસાધુ હતા. ભુશુ��ડ ગરુડને પોતાની આ�મકથા સ�ભળાવ છ�, એક
�
કરોિળયાને ý ળ�� કાયદો અને �યવ�થાની ��થિતમા સુધારો ન થવો, ક�ટલાક રા�યો અને ક��� વાર મહાકાલના મ�િદરમા� હ�� િશવ નામ જપી ર�ો હતો. એ સમયે મારા
�
માણસન મ��ી! સરકાર વ�ે વધતુ� જતુ� ઘષ�ણ, સરહદ ઉપર વધતી જતી ત�ગિદલી અને �ફોટક પરમસાધુ, મારા બુ�પુરુષ, મારા ગુરુ, મારા ભગવાન મ�િદરમા� આ�યા પરંતુ
ે
કિવ િવિલયમ �લેક પ�ર��થિત, �િપયાનુ� ઘસાતુ� જતુ� મૂ�ય, વગેરે કારણો કદાચ લોકો ઘરનુ� ભાથુ� ભુશુ��ડ કહ� છ�, અિભમાનને કારણે ઊભા થઈને મ� મારા ગુરુને �ણામ ન કયા�.
�
માનશો? આપણા મુ�ડકોપિનષદમા� પણ કરોિળયાનુ� ýળ�� �થાન પા�યુ� છ�. બા�ધીને અમે�રકા ક� ક�નેડા જેવા દેશોમા� નવુ� ઘર વસાવવા ýય છ� તે માટ� હ�� િશવનામ જપતો ર�ો. ýણે પોતાની સાધનામા લીન હતો. કોઈ પણ આવે,
ઋિષ કહ� છ�: કારણભૂત હોઈ શક�. આ િદશામા વધતો જતો �વાહ ભારત માટ� િચ�તાનુ� હ�� મારુ� અનુ��ાન પૂરુ� કરુ�; હ�� મારા િનયમ પૂરા કરુ�. તો ઊભા થઈને મ� �ણામ
�
જેવી રીતે કરોિળયો (ઊણ�ના�) કારણ હોવુ� ýઈએ. (લેખક ગુજરાતના આરો�ય મ��ી રહી ચૂ�યા છ�.) ન કયા�. પરંતુ મારો એ અિવનય, એ અિવવેક, એ અપરાધ, ગુરુઅપરાધ; હવે
ýળ�� ��પ�ન કરે અને ગરુડ સાથે ભુશુ��ડ બોલે છ�, મારા ગુરુ તો બહ� દયાળ� છ�, એમના મનમા� જરા
પા��� પોતાનામા� સમાવી લ ે ર�મા� �ી�યુ� ગુલાબ પણ રોષ નથી. પરંતુ તુલસી કહ� છ�, ‘અિત અઘ’, મોટ�� પાપ, અિતશય પાપ
તે જ રીતે ગુરુઅપમાન, એ ઘૂ�ટ પરમસાધુ તો પી ગયા પરંતુ ‘સિહ નિહ� સક� મહ�સ.’
��વીમા�થી વન�પિત ��પ�ન થાય �� મિહનામા મળી ગયુ�. મા�યાને સારા િદવસો ર�ા. સાતમા મિહને સીમ�તિવિધ ગુરુઅપરાધ ક�ટલો ભય�કર છ�, એ ýણનારનુ� નામ છ� મહ�શ; એ એમનુ�
�
અને કરવામા� આવી. મા�યાને �સૂિત માટ� િપયરમા� લઇ જવા માટ� સ�ર જણા� પા�ચમુ� મુખ છ�. ગુરુ તો મનમા� પણ નહીં રાખે પરંતુ જે પરમત�વ છ� એ સહન
જે રીતે મનુ�યના શરીર પર રુ�વા�ી આપોઆપ આ�યા� હતા. રોિહતભાઇ અને ઇિશત ચકરાઇ ગયા. મહ�માનોમા� તા�યા નથી કરી શકતુ� અને ગુરુને �યારે ખબર પડ� છ� ક� પરમત�વએ મારા આિ�તને
�
ઊગે ��, તેવી જ રીતે પણ સામેલ હતી. અિવનયને કારણે શાપ આપી દીધો છ� �યારે ગુરુ રડીરડીને િશવિલ�ગને બાહોમા �
અ�ર��મા�થી આ િવ� ��પ�ન થાય ��. રોિહતભાઇએ વેવાણ દ�ાબહ�નને એક ખૂણામા� લઇ જઇને પૂ�ુ�, ‘તા�યા પકડીને ગાશે ક� ‘નનામીશમીશાન િનવા�ણ �પ�.’ એ મારો છ�! એણે થોડી ભૂલ
મુ�ડકોપિનષદ (ખ�ડ-1, મ��-7) તો એના �ેમીની સાથે ભાગી ગઇ હતીને? તમે એને માફ કરી દીધી?’ કરી દીધી. તુ� તો દયાળ� છ�; તુ� તો કરુણામૂિત� છ�.� (સ�કલન : નીિતન વડગામા)