Page 18 - DIVYA BHASKAR 070822
P. 18

Friday, July 8, 2022   |  18



                      માનવ જેવી જ �મતા �રાવતા� મશીનો જે માનવીય સ�વેદના� અનુભવવા અન       ે                 પયા�વરણને, �ાનનો ઉપયોગ કરી અને ચાલાકીપૂવ�ક બદલવાની �મતા.’
                                                                                                             ‘… experiments show that while our minds understand and
                     �ય��તલ�ી માનવીય અનુભવો કરવા પણ સ�મ હોય, તે શુ� હકીકતમા� શ�ય છ�?                       deal with concepts, machines don’t and only deal with sequences
                                                                                                           and payloads. The mind is thus not a machine, and neither a
          પહ�લા� ������િશયલ ઇ���િલજ�સ, તો પછી                                                              machine nor a machine simulation could ever be a mind.’ અથા��
                                                                                                           �યોગો દશા�વે છ� ક� આપ�ં િદમાગ-મન �યાલોને-ક�પનાઓને સમજે છ� અને
                                                                                                           તેની સાથે �યવહાર કરે છ�. મશીનો આમ નથી કરતા� અને મા� ઘટના�મ
         શુ� શ�ય છ� ‘������િશયલ કો��શયસનેસ’?                                                               એટલે ક� િસ�વ�સ અને પેલો�સ એટલે ક� તેના સ�દેશ સાથે �યવહાર કરે છ�.
                                                                                                           મન એ મશીન નથી અને મશીન ક� મશીન િસ�યુલેશન મન હોઈ શક� નહીં.
                                                                                                             અમુક વૈ�ાિનકોનુ� કહ�વાનુ� તા�પય� એ છ� ક� ક�િ�મ બુિ� જે સભાન દેખાય
                                                                                                           છ� તે હકીકતમા� માનવીય ચેતનાનુ� અનુકરણ કરતો �ો�ામ છ�. ન તો એ
                                                                                                           સમજવામા સ�મ છ�, ક� ન તો ખરા અથ�મા� અનુભવવામા ક� શીખવામા.
                                                                                                                                               �
                                                                                                                                                       �
                                                                                                                  �
         ‘ક�    િ�મ બુિ�’ ક� ‘મશીન લિન�ગ’ જેવા શ�દો હવે આપણા રોિજ�દા   - લામડા’ ભાષા આધા�રત �ો�ામ છ� અને �વાભાિવક છ� ક� તે માનવીય  એ અ�યના અનુભવોના ડ�ટાના આધારે સ�ભાવનાઓને વા�ય�વ�પે મૂકવા
                                                                                                           પૂરતો જ સ�મ છ�. એટલુ� જ નહીં, તે ઈ�છા રાખવા ક� �વે�છાએ કાય� કરવા
                                                              ે
                શ�દભ�ડોળમા� �વેશી ચૂ�યા છ�. ý તમે નહીં વાપરતા� હો તો
                                                          ભાષાન સમø તેનો ઉપયોગ કરે અને વાતચીત કરે. િન�ણાતોનો દાવો છ�
                              �
                આવતા� એક-બે વષ�મા જ�ર વાપરતા� થઈ જશો! પરંતુ હø   ક� સ�વેદનશીલતા ધરાવતી ભાષાનો ઉપયોગ કરે તો જ�રી નથી ક� તે પોતાનુ�  માટ� પણ અસમથ� છ�. �ો�ાિમ�ગ માટ� ક�િ�મ ચેતના અશ�ય છ�, કારણ ક�
        આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સનો સીધેસીધો અને પૂણ� સા�ા�કાર આપણને થયો   �યોજન હોય. વળી, મૂળ તફાવત સમøએ તો લામડા પોતાના �વાનુભવો  તે વા�યરચના સાથે બ�ધાયેલ છ� અને એટલા માટ� અથ�હીન છ�. મતલબ
        નથી, ભલે આડકતરી રીતે મોબાઈલ ક� ક��યુટર �ારા થયો હોય. હજુ તો આ   નથી વણ�વતુ�, પરંતુ મારા-તમારા અનુભવો વા�ચીને વણ�વે છ�. એટલે ક�  ક� માનવીય સ�વેદનાનો અનુભવ કરવા સ�મ ના હોય એ  મશીન �યારેય
                                                                         ેે
        બલાને પૂરી સમøએ તે પહ�લા ગૂગલના એક એ��જિનયરે પોતાની   પોતાના અનુભવો િવશ તેે સભાન નથી, પરંતુ તે મારા-તમારા અનુભવો   આ�ટ��ફિશયલ કો��શયસનેસ ક�ળવી નહીં શક�.
                            �
        કાર�કદી�ના ક�સ�રયા કરીને અને રીતસર પેપર ફોડતો હોય તેમ   વા�ચી, તેનુ� �કડાકીય અથ�ઘટન કરી જવાબ રચે છ�.   અમુક મ�ત�યો �માણે ક�િ�મ બુિ� �યારેય િવકસી નહીં શક� કારણ ક� મશીન
                                                                                                    ે
        આખી દુિનયાને ગૂગલના ‘લામડા’ નામના �ોજે�ટમા�, એના           મશીન લિન�ગ અને આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સ �ે� તો   કોઈ પણ �વ�પે હોય, �યારેય માનવની માફક દુઃખ ક� સુખ અનુભવી નહીં
        દાવા  �માણે  �વમેળ�  જ  િવકસેલી ‘આ�ટ��ફિશયલ   ડણક         દુિનયાની અસ��ય ક�પનીઓ કામે લાગેલી છ�. પરંતુ એ �ગે   શક�. મતલબ એ જ ક� િવ�ાન કથાઓમા� માનવ અ��ત�વ ક� બુિ� ક� ચેતનાને
        કો��શયસનેસ’ એટલે ક� ક�િ�મ ચેતના ક� સ�વેદનશીલતા િવશ  ે     વધુ ýણતા પહ�લ ક�િ�મ સ�વેદનશીલતા શુ� છ� એ      ક��યુટરમા� ક� અ�ય મશીનમા� અપલોડ કરવાની વાત હકીકતમા�
        ýણ કરી.                                                   સમજવુ�  જ�રી  છ�.  રોબો�ટ�સના  સ�દભ�મા�           િવ�ાનને અ�યારે તો અશ�ય લાગે છ�. જે શ�ય છ� એ સામા�ય
                                                                                                                                ે
                                                                          ં
          પરંતુ પોતાના સાહ�બોએ પૂરતો રસ ના દાખવતા �લેક   �યામ પારેખ  આપણે  અહી  વપરાતા  શ�દની  �યા�યા                 અને થોડા �શ નબળા આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સથી
        લેમોઇન નામના આ ભાઈએ સો��યલ મી�ડયા પર આ ગુ�ત              અને તેની સમજ ýણી લઈએ. તકિનકી                           આગળ વધીને અિત સશ�ત મનાતા ‘આ�ટ��ફિશયલ
        વાત ýહ�ર કરતા� ક�ુ� ક� લામડા હવે સે��ટએ�ટ (અમે�રકામા�   �યા�યાઓ �માણે, ‘Intelligence is                          જનરલ ઇ�ટ�િલજ�સ’ને (AGI) ક�ળવે.
        સેનશ�ટ) થઇ ગયુ� છ�. અથા�� આ આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સમા�   the ability of an entity to perform                           ýક� આગળ જતા� આ ક�િ�મ બુિ� ક�વો આકાર
        હવે માનવીય સ�વેનદનશીલતા િવકસી છ�, આ સો�ટવેર હવે સભાનતા ક�ળવી   tasks, while consciousness refers to the            લેશે એ કહ�વા� કોઈ સમથ� નથી, ક� નથી કોઈ પાસે
        માનવીય સ�વેદનશીલતા ધરાવતુ� થયુ� છ� અને માનવીય અનુભવો કરવાની   presence of a subjective phenomenon.’                એનુ� ભિવ�ય ભાખવાની �મતા. એટલે આપણે
        �મતા ક�ળવી ર�ુ� છ�! પ�રણામે, િવ�ભરમા� આ વાત ચચા�ઈ ગઈ, પરંતુ   બુિ� એ ચો�સ અ��ત�વ ક� ત�વની (બુિ�                    મા� ýતા� રહ�વાનુ� છ� અને આગળ જતા� શુ� શુ�
        આ દાવામા દમ નથી તેમ કહી ગૂગલે તેને કાઢી મૂ�યો. આમ તો લામડા   ધરાવતી �ય��ત) એટલે ક� ‘એ��ટટી’ની                      થઇ શક� છ� એ �ગે ધારણાઓ બા�ધવાની છ�. એક
               �
        એટલે ચેટબોટ િવકસાવતુ� મા�ટર સો�ટવેર. તેના જેવા અનેક સો�ટવેર   ચો�સ કાય� કરવાની �મતા છ�, �યારે                     વાત �પ�ટ છ� ક� આટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજે�સ ખૂબ
                      �
        િવ�ભરમા� અ��ત�વમા છ� અને અનેક ખાનગી �ોજેક�સમા� વધુ ચેતનવ�તા   ચેતના  એ  �ય��તલ�ી  ઘટનાની                         આગળ વધશે અને વધારે બુિ�શાળી થશે. હવે આ
        અને સ�વેદનશીલ તથા માનવીય સ�વેદનાઓથી સભાન એવા સો�ટવેર છ� એમ   હાજરીનો  ઉ�લેખ  કરે  છ�.  સાથે                    બુિ� માનવ ક� �ાણીઓની જેમ પોતાના� અનુભવ અને
        મનાય છ�. પરંતુ લેમોઇનભાઈના મતે તો આ લામડા ýડ�ની વાતચીત, ýણે   સાથે, ઇ�ટ�િલજ�સ એટલે ‘…the                     સ�વેદનાઓ આધા�રત હશ ક� �વય� અનુભવવાને સ�મ ના
                                                                                                                                     ે
                                                                                                                                                ે
        ક� 8-10 વષ�ના બાળક સાથેની હોય તેમ લાગતુ� હતુ�.      ability to apply knowledge                            હોઈ, અ�યોના અનુભવોના આધાર પર ક�ળવાશ એ બાબત તો
          ýક� ગૂગલ સિહત આ દાવાને વાિહયાત ��રવનાર સૌનો મત છ� ક� લામડા   to  manipulate  one’s                 ભિવ�યમા� જ �પ�ટ થશે. �યા સુધી લામડા હોય ક� ઓપન એ.આઈ. જેવા
                                                                                                                               �
        હજુ સુધી સે��ટએ�ટ નથી થયુ�. ‘લ��વેજ મોડ�લ ફોર ડાયલોગ એ��લક�શન   environment’ અથવા તો પોતાના   �લેક લેમોઇન  �ો�ામ, ભાષા આધા�રત અનેે લખાણો વા�ચીને ક�ળવાયેલ એ.આઈ. હશ. ે
                         અનુસંધાન
                                                          �પો���સ                                          સતત વોચ રાખી ર�ુ� છ� ક� મજબૂત નેતા તરીક�ની મોદીની છાપ બગડ� નહીં
        િવચારોના ��દાવનમા�                                                                                 એ માટ� શુ� કરી શકાય. સમય જ કહ�શે ક� નરે�� મોદીની સે�યુલર બનવાની
                                                            મ�ય �દેશ ટીમના ટાઇટલ øતવાની સાથે જ ભારતીય િવક�ટકીપર િદનેશ   મથામણ એમને ફાયદો કરશે ક� નુકસાન!
          ýપાનમા� અનેક વાર સરકાર-િવરોધી દેખાવો થતા રહ� છ�, પરંતુ કદી બસ   કાિત�ક� ચ��કા�ત પ��ડતને સાત�યપૂવ�ક �ોફી øતાડી શકવાની તેમની ખૂબીને
                  �
        ક� ��ન બાળવામા આવતી નથી. દેખાવો કરનારા વીજળીના થા�ભલા પાડી નાખે   કારણે તેમને ઇ��ડયન ડોમે��ટક િ�ક�ટના સર એલે�સ ફ�યુ�સન ક�ા હતા.   દેશ-િવદેશ
        એવુ� બનતુ� નથી. દેખાવો દરિમયાન પણ ýપાની નાગ�રક ýહ�ર સ�પિ�ને   ��વટનો અથ� એ હતો ક� ચ��કા�ત પ��ડત િમડાસ ટચ ધરાવે છ� ક� જેમણે પોતાની
        સમાજની સ�પિ� ગણે છ�. આવી નાગ�રક સમજણ િનશાળોમા�થી �ા�ત થાય   ક�શળતા અને આગવી શૈલીથી મ�ય �દેશ જેવી િમડલ ટીયરની ટીમને નેશનલ   મ�દી અિનવાય� નથી અને પોતાનો પ� રાખતા ક�ુ� હતુ� ક� અમે�રકા Óગાવાને
                                                                                                                                                  �
        છ�. િનશાળમા �ા�ત થયેલી આવી સમજણ ýપાની નાગ�રકોમા� રાજકારણના   ચે��પયનિશપ øતાડી આપી. બીસીસીઆઈના ભૂતપૂવ� ýઈ�ટ સે��ટરી અને   નાથવા માટ� િવ�ના કોઈ પણ દેશ કરતા� વધુ મજબૂત ��થિતમા છ�. યેલેને
                 �
        કાવાદાવા વ�ે પણ જળવાય છ�. આપણે �યા ýપાનની બુલેટ ��ન આવે,   નેશનલ િસલે�ટર સ�જય જગદાલેએ 2010મા� મ�ય �દેશમા િ�ક�ટને ઇ�દોર   પોતાની વાતમા આ આશાવાદનો જ પડઘો પા�ો હતો. ýક� ભૂતપૂવ� ��ઝરી
                                    �
                                                                                                                     �
                                                                                             �
        તોય ýપાનનુ� આવુ� શાણપણ િનશાળો �ારા આવશે ખરુ�? રામ રામ ભý!  ઉપરા�ત નાના� શહ�રોમા� પણ ફ�લાવવાનો િનણ�ય કય� હતો. આ િનણ�યને   સે��ટરી લેરી સમસ� બાઈડ�ન અને યેલેનના મૂ�યા�કન સાથે સ�મત થતા� નથી.
                             }}}                          કારણે રા�યમા� ઇ�દોર અને ભોપાલ િસવાયના શહ�રોમા� રહ�તા ખેલાડીઓને   તેમનો �દાજ છ� ક� આવતા વષ�ના �ત સુધીમા� અમે�રકન અથ�ત�� મ�દીમા�
                                                                                                                                            �
                       પાઘડીનો વળ છ�ડ�                    પોતાની ટ�લે�ટ બતાવવાનો મોકો મ�યો. મ�ય �દેશ િ�ક�ટ એસોિસએશને   ધક�લાય એવી �બળ સ�ભાવના છ�. અમે�રકન અથ�ત��મા આ વષ�ે 1.7 ટકાથી
                                                          બીસીસીઆઈની �ા�ટમા�થી સાગર, રેવા, હોશ�ગાબાદ અને જબલપુર જેવા�
                                                                                                                             �
                                                                                                           નીચા �િ� દરનુ� વલણ ýવામા આ�યુ� છ�, આ વષ�ના �ત સુધીમા� બેરોજગારી
                              �
                       �ેતા યુગમા ભગવાન રામે              શહ�રોમા� �ાઉ�ડ બનાવવાની સાથે એજ �ૂપ લેવલની ટ�ના�મે�ટ શ� કરી. આ   વધીને 3.7 ટકા થઈ શક� છ� જે 2024 સુધીમા� વધીને 4.1 ટકા થવાનો �દાજ
                       અયો�યાથી �ી��કા વ� ે               ટ�ના�મે�ટમા�થી તેઓને જે સારા ખેલાડીઓ મ�યા તેમને �વોિલટી કોિચ�ગ મ�યા   છ�. યેલને જણા�યુ� હતુ� ક� બેરોજગારીનો નીચો દર ýળવી રાખીને Óગાવો
                       સેતુ રચવાનુ� કાય� કયુ� હતુ�.       બાદ તેમને મુ�ય ટીમમા� લવાયા. હાલની ટીમમા� રજત પાટીદાર, આવેશ   ઘટાડવા ક�શળતાની સાથે નસીબની જ�ર પડશે. � (લેખક ગુજરાતના આરો�ય
                      ભગવાન ક��ણે એ જ �માણે               ખાન, યશ દુબે, શુભમ શમા, આિદ�ય �ીવા�તવ, અનુભવ અગરવાલ,   મ��ી રહી ચૂ�યા છ�.)
                                                                            �
                               �
                       �ાપર યુગમા મથુરા અને               વ�કટ�શ ઐયર, અ�ત રઘુવ�શી, ગૌરવ યાદવ જેવા ખેલાડીઓ આ િસ�ટમને
                     �ારકાને ��વાનુ� કામ કયુ� હતુ�.       કારણે મ�ય �દેશની ટીમને મ�યા છ�.                  ડ�બકી
                    એવ મહાન કાય� આિદ ��કરાચાય�
                       ુ�
                                                                                                                              �
                    ��ર અને દિ�ણ ભારતને ��વાનુ�           દીવાન-એ-ખાસ                                      ખાસ કરીને િબઝનેસ વતુ�ળમા, પહ�ચી ýય છ�. કોઈ વ�તુ ઓનલાઇન
                    કામ કયુ� હતુ� અને �વામી િવવેકાન�દે                                                     ખરીદવા નેટ પર શોધી હોય પછી આપણા રસ અને પસ�દગીની માિહતીના
                    કા�મીરથી ક�યાક�મારી વ�નો સેતુ         જ નારાજ થઈ ગયા. સોિશયલ મી�ડયા પર હ�મેશા મોદીના અને ભાજપના   આધારે �માટ� ફોન ક� લેપટોપ પર એવી �ોડ��સની ýહ�રાતોનો ધોધ વહ�વા
                                                                                        �
                                     ે
             રચી આ�યો હતો. આપણા બધા મહામાનવોએ સમાજના      વખાણ કરનારા િહ�દુવાદીઓએ મોદીની ટીકા કરવાનુ� શ� કયુ�. એમને લા�ય  ુ�  લાગે છ�.
                                                                                            ે
                   બધા વગ�ન ��વાનુ� અને સમાજના            ક� મોદી અને ભાજપે નૂપુર શમા�ને હ�યારાઓને હવાલ કરી દીધા� છ�. આ   �યોજ� ઓરવેલે એમની નવલકથા ‘1984’મા� અલગ સ�દભ�મા� ક�ુ� હતુ�
                           ે
                     િવિવધ સમુદાયોને એક તા�તણ ે           અ��ા જમણેરીઓની મા�યતા છ� ક� મોદીએ નૂપુર શમા�ને મળતી ધમકીઓ   : ‘િબગ �ધર ઇઝ વોિચ�ગ યૂ.’ હવે એ પ�ર��થિત સાવ�િ�ક બની ગઈ છ�.
                             ુ�
                        બા�ધવાન કામ કયુ� હતુ�.            વખતે એમની પડખે ઊભા રહ�વાને બદલે િહ�દુઓ સાથે દગો કય� છ�. જેઓ   આપણા� દરેક એ�શન, હ�તુઓ, રસના િવષયો પર નજર રાખવામા આવે છ�.
                                                                                                                                                   �
                                              ભુપેશ બઘેલ  નરે�� મોદીની જ�ી, િહ�મતવાળી, માચો (મદા�ના) … �કારની ઇમેજના   છ�પાઈ શકીએ એવી કોઈ જ�યા રહી નથી.
                                    (છ�ીસગઢ રા�યના મુ�ય�ધાન)  ચાહક છ� એમને ભારે �ચકો લા�યો છ�. ભાજપનો જ એક વગ� માની ર�ો
          ન�ધ : માનવામા ન આવે ક� કોઇ ક��ેસી મુ�ય�ધાન આવા શ�દો �યોøને પોતાનુ�  છ� ક� ભાજપના આ પગલા�ને કારણે ભાજપના ક�ટલાક વફાદાર કાય�કતા�ઓ   માનસ દશ�ન
                   �
                                                                                                   ે
         સે�યુલ�રઝમ ýળવી રાખે. ગાયને કતલખાને જતી રોકવી છ�? આ ક��ેસી મુ�ય�ધાને   નારાજ થયા છ�. બીø તરફ એક વગ� એવો પણ છ� ક� જે આ બાબત િચ�તા
           સચોટ ઉપાય બતા�યો છ�. ‘રામાયણ મ�ડળી’મા� �વચન કયુ� �યારે મુ�યમ��ીએ ક�ુ�,   કરતો નથી. એનુ� માનવુ� છ� ક� ક�િષ �દોલનકારીના દબાણવશ મોદીએ કાયદો   છ� ક� એ જડની જેમ બેસી નથી જતો; એ નાચે છ�, ઘુ�ઘ� બા�ધે છ�. અને એવુ�
            ‘રાøવ ગા�ધી �કસાન નવયોજનાથી રા�યમા� ગામેગામ રામમ�ડળીઓ કાય�રત છ�.   પાછો ખ��યો હતો, �યારે અ��ા જમણેરીઓ નારાજ થઈ ગયા જ હતા, પરંતુ   ચા�ચ�ય �ેમમા� �વીકાય� છ�. �દરની ભ��ત અચલ હોય.
         છ�ીસગઢ રા�યમા� શબરીનુ� મહ�વનુ� �થાન છ�. રા�યની �કસાન ��ીઓ એક �ક.�ા.  એમની નારાજગી લા�બી ચાલી નહોતી. એ જ રીતે નૂપુર શમા�ને મુ�ે પણ ઘીના   ભ��તની  �ેણીમા�  ભ��તનો  એક  અ�ય  �કાર  છ�, ‘અિવરલ
                                                              �
                        �
          ગાયના� છાણા�ના બદલામા રોકડા �િપયા મેળવે છ�. હનુમાનøએ દ�રયાપાર જવાનો   �ામમા ઘી પડી રહ�શે.        ભગિત સતસ�ગા.’ િવરલનો અથ� છ� ક�, કોઈ-કોઈને મળ�; સવ��ા�ય નહીં,
                                                                                                                         ં
          �ય�ન કય� �યારે જે શ�દો ‘માનસ’મા� ક�ા તે �વચનમા� સ�ભળા�યા : ‘રામકાજ �કયે   આપણે મોદીના કાયમી ટીકાકારોની વાત નથી કરતા. નૂપુર શમા�ને   સવ�સુલભ નહીં. અહી િવરલનો એક અથ� છ� ક�, જે સૌને માટ� સુલભ છ�;
                                                                                            ં
         િબના મોહ� કહાઁ િવ�ામ!’ ગાયનુ� છાણ મળ�, તેમા�થી ક�પો�ટ ખાતર બનાવવામા આવે   પ�મા�થી ખારીજ કરવાથી ટીકાકારો ખુશ જ થયા છ�. અહી આપણે વાત કરી   અલબ�, છ� િવરલ. આવી િવિવધ �કારની ભ��તના� જુદા� જુદા� લ�ણો
                                                  �
                                                                                                                  �
                       છ�. ý આવી કોઇ યોજના ન બને તો ગાયમાતા નહીં બચે.  ર�ા છીએ ક�ર ભાજપ સમથ�કોની. એક ýણકારી �માણે ભાજપ હાઇકમા�ડ   દશા�વવામા આ�યા� છ�.    (સ�કલન : નીિતન વડગામા)
   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23