Page 18 - DIVYA BHASKAR 070822
P. 18
Friday, July 8, 2022 | 18
માનવ જેવી જ �મતા �રાવતા� મશીનો જે માનવીય સ�વેદના� અનુભવવા અન ે પયા�વરણને, �ાનનો ઉપયોગ કરી અને ચાલાકીપૂવ�ક બદલવાની �મતા.’
‘… experiments show that while our minds understand and
�ય��તલ�ી માનવીય અનુભવો કરવા પણ સ�મ હોય, તે શુ� હકીકતમા� શ�ય છ�? deal with concepts, machines don’t and only deal with sequences
and payloads. The mind is thus not a machine, and neither a
પહ�લા� ������િશયલ ઇ���િલજ�સ, તો પછી machine nor a machine simulation could ever be a mind.’ અથા��
�યોગો દશા�વે છ� ક� આપ�ં િદમાગ-મન �યાલોને-ક�પનાઓને સમજે છ� અને
તેની સાથે �યવહાર કરે છ�. મશીનો આમ નથી કરતા� અને મા� ઘટના�મ
શુ� શ�ય છ� ‘������િશયલ કો��શયસનેસ’? એટલે ક� િસ�વ�સ અને પેલો�સ એટલે ક� તેના સ�દેશ સાથે �યવહાર કરે છ�.
મન એ મશીન નથી અને મશીન ક� મશીન િસ�યુલેશન મન હોઈ શક� નહીં.
અમુક વૈ�ાિનકોનુ� કહ�વાનુ� તા�પય� એ છ� ક� ક�િ�મ બુિ� જે સભાન દેખાય
છ� તે હકીકતમા� માનવીય ચેતનાનુ� અનુકરણ કરતો �ો�ામ છ�. ન તો એ
સમજવામા સ�મ છ�, ક� ન તો ખરા અથ�મા� અનુભવવામા ક� શીખવામા.
�
�
�
‘ક� િ�મ બુિ�’ ક� ‘મશીન લિન�ગ’ જેવા શ�દો હવે આપણા રોિજ�દા - લામડા’ ભાષા આધા�રત �ો�ામ છ� અને �વાભાિવક છ� ક� તે માનવીય એ અ�યના અનુભવોના ડ�ટાના આધારે સ�ભાવનાઓને વા�ય�વ�પે મૂકવા
પૂરતો જ સ�મ છ�. એટલુ� જ નહીં, તે ઈ�છા રાખવા ક� �વે�છાએ કાય� કરવા
ે
શ�દભ�ડોળમા� �વેશી ચૂ�યા છ�. ý તમે નહીં વાપરતા� હો તો
ભાષાન સમø તેનો ઉપયોગ કરે અને વાતચીત કરે. િન�ણાતોનો દાવો છ�
�
આવતા� એક-બે વષ�મા જ�ર વાપરતા� થઈ જશો! પરંતુ હø ક� સ�વેદનશીલતા ધરાવતી ભાષાનો ઉપયોગ કરે તો જ�રી નથી ક� તે પોતાનુ� માટ� પણ અસમથ� છ�. �ો�ાિમ�ગ માટ� ક�િ�મ ચેતના અશ�ય છ�, કારણ ક�
આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સનો સીધેસીધો અને પૂણ� સા�ા�કાર આપણને થયો �યોજન હોય. વળી, મૂળ તફાવત સમøએ તો લામડા પોતાના �વાનુભવો તે વા�યરચના સાથે બ�ધાયેલ છ� અને એટલા માટ� અથ�હીન છ�. મતલબ
નથી, ભલે આડકતરી રીતે મોબાઈલ ક� ક��યુટર �ારા થયો હોય. હજુ તો આ નથી વણ�વતુ�, પરંતુ મારા-તમારા અનુભવો વા�ચીને વણ�વે છ�. એટલે ક� ક� માનવીય સ�વેદનાનો અનુભવ કરવા સ�મ ના હોય એ મશીન �યારેય
ેે
બલાને પૂરી સમøએ તે પહ�લા ગૂગલના એક એ��જિનયરે પોતાની પોતાના અનુભવો િવશ તેે સભાન નથી, પરંતુ તે મારા-તમારા અનુભવો આ�ટ��ફિશયલ કો��શયસનેસ ક�ળવી નહીં શક�.
�
કાર�કદી�ના ક�સ�રયા કરીને અને રીતસર પેપર ફોડતો હોય તેમ વા�ચી, તેનુ� �કડાકીય અથ�ઘટન કરી જવાબ રચે છ�. અમુક મ�ત�યો �માણે ક�િ�મ બુિ� �યારેય િવકસી નહીં શક� કારણ ક� મશીન
ે
આખી દુિનયાને ગૂગલના ‘લામડા’ નામના �ોજે�ટમા�, એના મશીન લિન�ગ અને આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સ �ે� તો કોઈ પણ �વ�પે હોય, �યારેય માનવની માફક દુઃખ ક� સુખ અનુભવી નહીં
દાવા �માણે �વમેળ� જ િવકસેલી ‘આ�ટ��ફિશયલ ડણક દુિનયાની અસ��ય ક�પનીઓ કામે લાગેલી છ�. પરંતુ એ �ગે શક�. મતલબ એ જ ક� િવ�ાન કથાઓમા� માનવ અ��ત�વ ક� બુિ� ક� ચેતનાને
કો��શયસનેસ’ એટલે ક� ક�િ�મ ચેતના ક� સ�વેદનશીલતા િવશ ે વધુ ýણતા પહ�લ ક�િ�મ સ�વેદનશીલતા શુ� છ� એ ક��યુટરમા� ક� અ�ય મશીનમા� અપલોડ કરવાની વાત હકીકતમા�
ýણ કરી. સમજવુ� જ�રી છ�. રોબો�ટ�સના સ�દભ�મા� િવ�ાનને અ�યારે તો અશ�ય લાગે છ�. જે શ�ય છ� એ સામા�ય
ે
ં
પરંતુ પોતાના સાહ�બોએ પૂરતો રસ ના દાખવતા �લેક �યામ પારેખ આપણે અહી વપરાતા શ�દની �યા�યા અને થોડા �શ નબળા આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સથી
લેમોઇન નામના આ ભાઈએ સો��યલ મી�ડયા પર આ ગુ�ત અને તેની સમજ ýણી લઈએ. તકિનકી આગળ વધીને અિત સશ�ત મનાતા ‘આ�ટ��ફિશયલ
વાત ýહ�ર કરતા� ક�ુ� ક� લામડા હવે સે��ટએ�ટ (અમે�રકામા� �યા�યાઓ �માણે, ‘Intelligence is જનરલ ઇ�ટ�િલજ�સ’ને (AGI) ક�ળવે.
સેનશ�ટ) થઇ ગયુ� છ�. અથા�� આ આ�ટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજ�સમા� the ability of an entity to perform ýક� આગળ જતા� આ ક�િ�મ બુિ� ક�વો આકાર
હવે માનવીય સ�વેનદનશીલતા િવકસી છ�, આ સો�ટવેર હવે સભાનતા ક�ળવી tasks, while consciousness refers to the લેશે એ કહ�વા� કોઈ સમથ� નથી, ક� નથી કોઈ પાસે
માનવીય સ�વેદનશીલતા ધરાવતુ� થયુ� છ� અને માનવીય અનુભવો કરવાની presence of a subjective phenomenon.’ એનુ� ભિવ�ય ભાખવાની �મતા. એટલે આપણે
�મતા ક�ળવી ર�ુ� છ�! પ�રણામે, િવ�ભરમા� આ વાત ચચા�ઈ ગઈ, પરંતુ બુિ� એ ચો�સ અ��ત�વ ક� ત�વની (બુિ� મા� ýતા� રહ�વાનુ� છ� અને આગળ જતા� શુ� શુ�
આ દાવામા દમ નથી તેમ કહી ગૂગલે તેને કાઢી મૂ�યો. આમ તો લામડા ધરાવતી �ય��ત) એટલે ક� ‘એ��ટટી’ની થઇ શક� છ� એ �ગે ધારણાઓ બા�ધવાની છ�. એક
�
એટલે ચેટબોટ િવકસાવતુ� મા�ટર સો�ટવેર. તેના જેવા અનેક સો�ટવેર ચો�સ કાય� કરવાની �મતા છ�, �યારે વાત �પ�ટ છ� ક� આટ��ફિશયલ ઇ�ટ�િલજે�સ ખૂબ
�
િવ�ભરમા� અ��ત�વમા છ� અને અનેક ખાનગી �ોજેક�સમા� વધુ ચેતનવ�તા ચેતના એ �ય��તલ�ી ઘટનાની આગળ વધશે અને વધારે બુિ�શાળી થશે. હવે આ
અને સ�વેદનશીલ તથા માનવીય સ�વેદનાઓથી સભાન એવા સો�ટવેર છ� એમ હાજરીનો ઉ�લેખ કરે છ�. સાથે બુિ� માનવ ક� �ાણીઓની જેમ પોતાના� અનુભવ અને
મનાય છ�. પરંતુ લેમોઇનભાઈના મતે તો આ લામડા ýડ�ની વાતચીત, ýણે સાથે, ઇ�ટ�િલજ�સ એટલે ‘…the સ�વેદનાઓ આધા�રત હશ ક� �વય� અનુભવવાને સ�મ ના
ે
ે
ક� 8-10 વષ�ના બાળક સાથેની હોય તેમ લાગતુ� હતુ�. ability to apply knowledge હોઈ, અ�યોના અનુભવોના આધાર પર ક�ળવાશ એ બાબત તો
ýક� ગૂગલ સિહત આ દાવાને વાિહયાત ��રવનાર સૌનો મત છ� ક� લામડા to manipulate one’s ભિવ�યમા� જ �પ�ટ થશે. �યા સુધી લામડા હોય ક� ઓપન એ.આઈ. જેવા
�
હજુ સુધી સે��ટએ�ટ નથી થયુ�. ‘લ��વેજ મોડ�લ ફોર ડાયલોગ એ��લક�શન environment’ અથવા તો પોતાના �લેક લેમોઇન �ો�ામ, ભાષા આધા�રત અનેે લખાણો વા�ચીને ક�ળવાયેલ એ.આઈ. હશ. ે
અનુસંધાન
�પો���સ સતત વોચ રાખી ર�ુ� છ� ક� મજબૂત નેતા તરીક�ની મોદીની છાપ બગડ� નહીં
િવચારોના ��દાવનમા� એ માટ� શુ� કરી શકાય. સમય જ કહ�શે ક� નરે�� મોદીની સે�યુલર બનવાની
મ�ય �દેશ ટીમના ટાઇટલ øતવાની સાથે જ ભારતીય િવક�ટકીપર િદનેશ મથામણ એમને ફાયદો કરશે ક� નુકસાન!
ýપાનમા� અનેક વાર સરકાર-િવરોધી દેખાવો થતા રહ� છ�, પરંતુ કદી બસ કાિત�ક� ચ��કા�ત પ��ડતને સાત�યપૂવ�ક �ોફી øતાડી શકવાની તેમની ખૂબીને
�
ક� ��ન બાળવામા આવતી નથી. દેખાવો કરનારા વીજળીના થા�ભલા પાડી નાખે કારણે તેમને ઇ��ડયન ડોમે��ટક િ�ક�ટના સર એલે�સ ફ�યુ�સન ક�ા હતા. દેશ-િવદેશ
એવુ� બનતુ� નથી. દેખાવો દરિમયાન પણ ýપાની નાગ�રક ýહ�ર સ�પિ�ને ��વટનો અથ� એ હતો ક� ચ��કા�ત પ��ડત િમડાસ ટચ ધરાવે છ� ક� જેમણે પોતાની
સમાજની સ�પિ� ગણે છ�. આવી નાગ�રક સમજણ િનશાળોમા�થી �ા�ત થાય ક�શળતા અને આગવી શૈલીથી મ�ય �દેશ જેવી િમડલ ટીયરની ટીમને નેશનલ મ�દી અિનવાય� નથી અને પોતાનો પ� રાખતા ક�ુ� હતુ� ક� અમે�રકા Óગાવાને
�
છ�. િનશાળમા �ા�ત થયેલી આવી સમજણ ýપાની નાગ�રકોમા� રાજકારણના ચે��પયનિશપ øતાડી આપી. બીસીસીઆઈના ભૂતપૂવ� ýઈ�ટ સે��ટરી અને નાથવા માટ� િવ�ના કોઈ પણ દેશ કરતા� વધુ મજબૂત ��થિતમા છ�. યેલેને
�
કાવાદાવા વ�ે પણ જળવાય છ�. આપણે �યા ýપાનની બુલેટ ��ન આવે, નેશનલ િસલે�ટર સ�જય જગદાલેએ 2010મા� મ�ય �દેશમા િ�ક�ટને ઇ�દોર પોતાની વાતમા આ આશાવાદનો જ પડઘો પા�ો હતો. ýક� ભૂતપૂવ� ��ઝરી
�
�
�
તોય ýપાનનુ� આવુ� શાણપણ િનશાળો �ારા આવશે ખરુ�? રામ રામ ભý! ઉપરા�ત નાના� શહ�રોમા� પણ ફ�લાવવાનો િનણ�ય કય� હતો. આ િનણ�યને સે��ટરી લેરી સમસ� બાઈડ�ન અને યેલેનના મૂ�યા�કન સાથે સ�મત થતા� નથી.
}}} કારણે રા�યમા� ઇ�દોર અને ભોપાલ િસવાયના શહ�રોમા� રહ�તા ખેલાડીઓને તેમનો �દાજ છ� ક� આવતા વષ�ના �ત સુધીમા� અમે�રકન અથ�ત�� મ�દીમા�
�
પાઘડીનો વળ છ�ડ� પોતાની ટ�લે�ટ બતાવવાનો મોકો મ�યો. મ�ય �દેશ િ�ક�ટ એસોિસએશને ધક�લાય એવી �બળ સ�ભાવના છ�. અમે�રકન અથ�ત��મા આ વષ�ે 1.7 ટકાથી
બીસીસીઆઈની �ા�ટમા�થી સાગર, રેવા, હોશ�ગાબાદ અને જબલપુર જેવા�
�
નીચા �િ� દરનુ� વલણ ýવામા આ�યુ� છ�, આ વષ�ના �ત સુધીમા� બેરોજગારી
�
�ેતા યુગમા ભગવાન રામે શહ�રોમા� �ાઉ�ડ બનાવવાની સાથે એજ �ૂપ લેવલની ટ�ના�મે�ટ શ� કરી. આ વધીને 3.7 ટકા થઈ શક� છ� જે 2024 સુધીમા� વધીને 4.1 ટકા થવાનો �દાજ
અયો�યાથી �ી��કા વ� ે ટ�ના�મે�ટમા�થી તેઓને જે સારા ખેલાડીઓ મ�યા તેમને �વોિલટી કોિચ�ગ મ�યા છ�. યેલને જણા�યુ� હતુ� ક� બેરોજગારીનો નીચો દર ýળવી રાખીને Óગાવો
સેતુ રચવાનુ� કાય� કયુ� હતુ�. બાદ તેમને મુ�ય ટીમમા� લવાયા. હાલની ટીમમા� રજત પાટીદાર, આવેશ ઘટાડવા ક�શળતાની સાથે નસીબની જ�ર પડશે. � (લેખક ગુજરાતના આરો�ય
ભગવાન ક��ણે એ જ �માણે ખાન, યશ દુબે, શુભમ શમા, આિદ�ય �ીવા�તવ, અનુભવ અગરવાલ, મ��ી રહી ચૂ�યા છ�.)
�
�
�ાપર યુગમા મથુરા અને વ�કટ�શ ઐયર, અ�ત રઘુવ�શી, ગૌરવ યાદવ જેવા ખેલાડીઓ આ િસ�ટમને
�ારકાને ��વાનુ� કામ કયુ� હતુ�. કારણે મ�ય �દેશની ટીમને મ�યા છ�. ડ�બકી
એવ મહાન કાય� આિદ ��કરાચાય�
ુ�
�
��ર અને દિ�ણ ભારતને ��વાનુ� દીવાન-એ-ખાસ ખાસ કરીને િબઝનેસ વતુ�ળમા, પહ�ચી ýય છ�. કોઈ વ�તુ ઓનલાઇન
કામ કયુ� હતુ� અને �વામી િવવેકાન�દે ખરીદવા નેટ પર શોધી હોય પછી આપણા રસ અને પસ�દગીની માિહતીના
કા�મીરથી ક�યાક�મારી વ�નો સેતુ જ નારાજ થઈ ગયા. સોિશયલ મી�ડયા પર હ�મેશા મોદીના અને ભાજપના આધારે �માટ� ફોન ક� લેપટોપ પર એવી �ોડ��સની ýહ�રાતોનો ધોધ વહ�વા
�
ે
રચી આ�યો હતો. આપણા બધા મહામાનવોએ સમાજના વખાણ કરનારા િહ�દુવાદીઓએ મોદીની ટીકા કરવાનુ� શ� કયુ�. એમને લા�ય ુ� લાગે છ�.
ે
બધા વગ�ન ��વાનુ� અને સમાજના ક� મોદી અને ભાજપે નૂપુર શમા�ને હ�યારાઓને હવાલ કરી દીધા� છ�. આ �યોજ� ઓરવેલે એમની નવલકથા ‘1984’મા� અલગ સ�દભ�મા� ક�ુ� હતુ�
ે
િવિવધ સમુદાયોને એક તા�તણ ે અ��ા જમણેરીઓની મા�યતા છ� ક� મોદીએ નૂપુર શમા�ને મળતી ધમકીઓ : ‘િબગ �ધર ઇઝ વોિચ�ગ યૂ.’ હવે એ પ�ર��થિત સાવ�િ�ક બની ગઈ છ�.
ુ�
બા�ધવાન કામ કયુ� હતુ�. વખતે એમની પડખે ઊભા રહ�વાને બદલે િહ�દુઓ સાથે દગો કય� છ�. જેઓ આપણા� દરેક એ�શન, હ�તુઓ, રસના િવષયો પર નજર રાખવામા આવે છ�.
�
ભુપેશ બઘેલ નરે�� મોદીની જ�ી, િહ�મતવાળી, માચો (મદા�ના) … �કારની ઇમેજના છ�પાઈ શકીએ એવી કોઈ જ�યા રહી નથી.
(છ�ીસગઢ રા�યના મુ�ય�ધાન) ચાહક છ� એમને ભારે �ચકો લા�યો છ�. ભાજપનો જ એક વગ� માની ર�ો
ન�ધ : માનવામા ન આવે ક� કોઇ ક��ેસી મુ�ય�ધાન આવા શ�દો �યોøને પોતાનુ� છ� ક� ભાજપના આ પગલા�ને કારણે ભાજપના ક�ટલાક વફાદાર કાય�કતા�ઓ માનસ દશ�ન
�
ે
સે�યુલ�રઝમ ýળવી રાખે. ગાયને કતલખાને જતી રોકવી છ�? આ ક��ેસી મુ�ય�ધાને નારાજ થયા છ�. બીø તરફ એક વગ� એવો પણ છ� ક� જે આ બાબત િચ�તા
સચોટ ઉપાય બતા�યો છ�. ‘રામાયણ મ�ડળી’મા� �વચન કયુ� �યારે મુ�યમ��ીએ ક�ુ�, કરતો નથી. એનુ� માનવુ� છ� ક� ક�િષ �દોલનકારીના દબાણવશ મોદીએ કાયદો છ� ક� એ જડની જેમ બેસી નથી જતો; એ નાચે છ�, ઘુ�ઘ� બા�ધે છ�. અને એવુ�
‘રાøવ ગા�ધી �કસાન નવયોજનાથી રા�યમા� ગામેગામ રામમ�ડળીઓ કાય�રત છ�. પાછો ખ��યો હતો, �યારે અ��ા જમણેરીઓ નારાજ થઈ ગયા જ હતા, પરંતુ ચા�ચ�ય �ેમમા� �વીકાય� છ�. �દરની ભ��ત અચલ હોય.
છ�ીસગઢ રા�યમા� શબરીનુ� મહ�વનુ� �થાન છ�. રા�યની �કસાન ��ીઓ એક �ક.�ા. એમની નારાજગી લા�બી ચાલી નહોતી. એ જ રીતે નૂપુર શમા�ને મુ�ે પણ ઘીના ભ��તની �ેણીમા� ભ��તનો એક અ�ય �કાર છ�, ‘અિવરલ
�
�
ગાયના� છાણા�ના બદલામા રોકડા �િપયા મેળવે છ�. હનુમાનøએ દ�રયાપાર જવાનો �ામમા ઘી પડી રહ�શે. ભગિત સતસ�ગા.’ િવરલનો અથ� છ� ક�, કોઈ-કોઈને મળ�; સવ��ા�ય નહીં,
ં
�ય�ન કય� �યારે જે શ�દો ‘માનસ’મા� ક�ા તે �વચનમા� સ�ભળા�યા : ‘રામકાજ �કયે આપણે મોદીના કાયમી ટીકાકારોની વાત નથી કરતા. નૂપુર શમા�ને સવ�સુલભ નહીં. અહી િવરલનો એક અથ� છ� ક�, જે સૌને માટ� સુલભ છ�;
ં
િબના મોહ� કહાઁ િવ�ામ!’ ગાયનુ� છાણ મળ�, તેમા�થી ક�પો�ટ ખાતર બનાવવામા આવે પ�મા�થી ખારીજ કરવાથી ટીકાકારો ખુશ જ થયા છ�. અહી આપણે વાત કરી અલબ�, છ� િવરલ. આવી િવિવધ �કારની ભ��તના� જુદા� જુદા� લ�ણો
�
�
છ�. ý આવી કોઇ યોજના ન બને તો ગાયમાતા નહીં બચે. ર�ા છીએ ક�ર ભાજપ સમથ�કોની. એક ýણકારી �માણે ભાજપ હાઇકમા�ડ દશા�વવામા આ�યા� છ�. (સ�કલન : નીિતન વડગામા)