Page 18 - DIVYA BHASKAR 070122
P. 18
Friday, July 1, 2022 | 18
�
આ નવલક�ામા� �ો��સર ઉ�લે�દુ ચેટø મોકળી- ઉદાર- મુ�� øવન��વ��ાનો ��ોગ કરવાનુ� િવચારે �� લેવાની જવાબદારી �ૂપના નેતા ઉપલે�દુ પર આવે છ� અને ધીરેધીરે સ�ા પણ
એમના હાથમા આવતી ýય છ�.
�
સમા��ર øવન��વ��ાની ક��ના મુ�ત øવનશૈલીને સફળ બનાવવા માટ� િનયમો અને સ�ાની આવ�યકતા
નવલકથામા�થી એવો પણ એક સૂર સા�ભળી શકાય ક� ગમે તેવી ઉદાર-
રહ� છ�. પચીસ વષ�ના એકા�તવાસ પછી બચેલા લોકો બહારના જગતમા� પાછા
ફરે છ� �યારે એમની ઉપલ��ધ શી એવો �� ન થાય. બ�ધનોમા�થી મુ��તના
�યાસ પણ નવા� બ�ધન તરફ લઈ ýય? માનવ�વભાવની મૂળભૂત મયા�દાઓને
ધરમૂળથી બદલી શકાય? કદાચ આવા ��ો તરફ નયા� બ�િ�કોનુ� �યાન
ે
ખ�ચવા ટી. ડી. રામિ��ને ‘આ�ફા’ લખી હશ.
ે
‘આ�ફા’ િવશ વા�ચતો હતો �યારે મને આયન રે�ડની સુ�િસ� નવલકથા
‘એટલાસ ��ડ’ સતત યાદ આવતી હતી. 1957મા� �કાિશત આ નવલકથામા�
આયન રે�ડ� એક અ�ાત �થળની ક�પના કરી છ�, �યા� સરકારની અયો�ય
અને ગૂ�ગળાવતી આિથ�ક નીિતઓથી નારાજ િન��ાવાન, �માિણક અને
ક�શળ ઉ�ોગપિતઓ, કલાકારો, એ��જિનયરો અને �ોફ�સરો છ�પાઈને રહ�વા
લાગે છ�. તેઓ િબનકાય��મ-લાલચ-�વાથી લોકો માટ� એમની ટ�લે�ટ વેડફવા
�
ુ
�
માગતા નથી. ક�શ�યની �વત��તામા માને છ�. પોતાના �ે�મા અસાધારણ
�
સફળતા મેળવનાર ક�ટલાય લોકો એમનો િબઝનેસ આટોપી – ક�ટલાક તો
�
એમણે કરેલા આ�ય�જનક કાય�ને પોતાના હાથે ન�ટ કરીને – અ��ય થવા
લાગે છ�. ��ટાચારીઓએ એમની શ��તને પડકારી છ�. એ કારણે તેઓ ýણે
સરકાર અને ��ટ લોકોની સામે ‘હડતાલ’ પર ઊતરે છ�. દેશની અથ��યવ�થા
ભા�ગી પડ� છ� અને એ અથ�મા� ýણે સમ� ��વી ડગમગી ઊ�� છ�.
આ નવલકથામા� પણ સમા�તર øવન�યવ�થાની આદશ�વાદી ક�પના
કરવામા� આવી છ�. માનવીની બુિ� અને ક�શ�યની �વત��તા સામે પડકાર
ફ�કાય �યારે પોતાના �ે�મા િનપૂણ લોકો લાચાર થઈને બેસી રહ�તા નથી, કોઈ
�
પણ બા� અવરોધ િવના એમનુ� કામ શા�િતથી કરી શક� એવા િવ�વમા� થોડા
સમય માટ� ગૂમ થઈ ýય છ�.
�
બા� સ�ાની દખલ િવના પોતાની ઇ�છાનુ� િવ� સø શકાય?
આ સવાલ ઘણા બ�િ�કો અને સફળ �ય��તઓને મૂ�ઝવતો
��બકી હશ. દરેક માણસની આગવી િવચારસરણી હોય છ�, લોકોના
ે
ક�યાણ માટ� એમના� સપના� હોય છ�, પરંતુ અનેક �કારની
વીનેશ �તાણી બા� સ�ાઓ એમના માગ�મા� અવરોધ ઊભા કરે છ�. દરેક
દેશની સરકાર ઇ�છ� છ� ક� શ��તશાળી લોકો દેશના િવકાસ
મ લયાલમના ýણીતા લેખક ટી. ડી. રામિ��નની નવલકથા િવચારો અને ભાવો �ય�ત કરે છ�. તેઓ કોઈ એક �ય��ત ક� માટ� એમની શ��તઓનો ઉપયોગ કરે, છતા એમને આવ�યક
�
સ��થાની સ�ાનો �યાલ તોડી નાખવા માગે છ�. આ�ફા ટાપુ પર
‘આ�ફા’નો િ�યા ક�. નૈયરે ��ેøમા� કરેલો અનુવાદ થોડા
�
સમય પહ�લા �કાિશત થયો. એ નવલકથામા� એ��ોપોલોøના રહીને �ઢ થયેલી સામાિજક પરંપરા અને નીિતમ�ાના� ધોરણો િવશ ે �વત��તા આપવામા� આવતી નથી. િબનજ�રી કાયદાકાનૂનોથી
�ોફ�સર ઉપલે�દુ ચેટø �ઢ થઈ ગયેલી øવનપ�િતને �થાને મોકળી- ઉદાર- નવેસરથી િવચારણા કરી મુ�ત øવનશૈલી શોધવાનો �યોગ શ� થાય છ�. એમના હાથ બા�ધી લેવામા આવે છ�. ઘણા ઉ�ોગપિતઓ, વૈ�ાિનકો,
�
�
ં
મુ�ત øવન�યવ�થાનો �યોગ કરવાનુ� િવચારે છ�. સમા�તર øવનશૈલી અહી ýિત, �ાિત, ધમ�, �ચનીચના ભેદભાવને �થાન નથી. એમણે કલાકારો જેવા અલગ અલગ �ે�ના લોકોએ આવુ� બ�િધયાર વાતાવરણ
િવકસાવવા માટ� બીý બાર જણનુ� �ૂપ બનાવે છ�. તેઓ �વત�માન સામાિજક કોઈ પણ �કારના િનષેધ િવનાના øવનની શોધ આદરી છ�. એક અથ�મા� આ મૂ�ગે મોઢ� સહન કરવુ� પડ� છ�. સ�ાધારી વતુ�ળોના દબાણને વશ થઈ એમના
અને સા��ક�િતક પરંપરાઓને તોડી નોખુ� øવન øવવા ‘આ�ફા’ નામના �યોગ આિદકાળની øવન�યવ�થાની પુન: ખોજ કરવાનો �ય�ન છ�. ‘આદેશ’ને અનુસરવા િસવાય બીý િવક�પ એમને દેખાતો નહીં હોય. એની
અý�યા ટાપુ પર રહ�વા ýય છ�. િવચાર તરીક� ‘આ�ફા’નુ� કથાવ�તુ આકષ�ક છ�, પરંતુ �તે એમા�થી શુ� સામે પોતાની �વત��તા ýળવી રાખવાનો િવક�પ હોય છ� ખરો પરંતુ એ
�ૂપના સ�યો અલગ અલગ રા�યોના છ�. તેઓ �યવસાયના જુદા જુદા �ા�ત થાય છ�? ભાષાનો �યાગ કય� હોવાથી પચીસ વષ�મા ટાપુ પર બનેલી માગ� જવાની તૈયારી ‘એટલાસ ��ડ’ના નાયક જેવો કોઈ ભડવીર જ બતાવી
�
�ે�ોમા�થી આ�યા છ�. દરેકની ભાષા અને સ��ક�િત અલગ છ�. એમણે એમના ઘટનાઓનો લેિખત રેકોડ� રાખવો શ�ય બ�યુ� નથી. નૂતન øવનશૈલી ઉદાર શક�. એ િવક�પ છ� ��ટ, અસ�વેદનશીલ, �વાથી િસ�ટમની સામે બળવો
�
ભૂતકાળ, સ�બ�ધો, �ાન અને �યવસાયના ક�શ�યના વળગણમા�થી બહાર અને મુ�ત હોવાથી સમાજના �ગ તરીક� આ �ૂપના લોકોને ýડી રાખતી કોઈ કરી સમા�તર �યવ�થા ઊભી કરવી પરંતુ એ કામ એક-બે માણસો માટ� શ�ય
આવી િનજ�ન ટાપુ પર પચીસ વષ� રહ�વાનુ� છ�. કડી રહ�તી નથી. ત�દુર�ત અને સફળ �યવ�થા ઊભી કરવા માટ� એકસૂ�તા નથી હોતુ�. એમા� ક�ટલા લોકો સાથ દેવા તૈયાર થાય એ પણ ��ન રહ� છ�.
આ સમયગાળા દરિમયાન એમણે બહારના જગત સાથે સ�પક� રાખવાનો ýઈએ અને િદશાસૂચન કરવાની ‘સ�ા’ કોઈની પાસે હોવી ýઈએ. એમની એવી પ�ર��થિતમા� ‘એટલાસ ��ડ’ જેવી નવલકથાની અવા�તિવક છતા �
�
નથી. એમણે ભાષાનો પણ �યાગ કય� છ� અને સ�ક�તોથી વાતચીત કરી એમના િવચારસરણીમા� એકહ�થુ સ�ાના �યાલને �થાન નહોતુ�. તેમ છતા િનણ�ય આદશ�વાદી ક�પના આ�ાસન આપે છ�.
અનુસંધાન
માનસ દશ�ન એમા� તો શુ� કહ�વુ�? ક��ણøવી, અ�િતમ; ક�લાસøવી; એ બધુ� સાચ, પરંતુ
ુ�
ર�મા� �ી��ુ� ગુલાબ �યારે કોઈ ક�પાøવી હોય �યારે એ બધુ� િચરંøવી પદ આપે છ�. તો એ
છો. તમે કોઈ વા� વગાડતા� હો, તમે િચ�કાર હો, ��યકાર હો, ગીતકાર િચરંøવી છ�, દીઘાયુ� છ�, જે ક�પાøવી છ�. ભગવાન �યાસન દુિનયા ભૂલશ ે
ે
આપતા�. બે વારની ચા પણ પહ�ચાડી આપતા�. અિનકાના વલોપાતનો પાર હો, િશ�પકાર હો, જે તમને પણ �સ�ન કરે અને જમાનાને પણ �સ�ન કરે, નહીં. �યાસ િચરંøવી છ�; �યાસ િવશાલબુિ� છ�. જેમના� ને�કમલ, જેમની
ન હતો. એ ઘણી વાર લ�યને પૂછી લેતી, ‘આપણી મુસીબતો ઘટવાને બદલે જેનાથી સ�નુ� શુભ થાય, એવો કોઈ પણ હ��નર તમારી પાસે હોય, તો તમે નજર, જેમની ���ટ, જેમના િવચાર અસ�ગ છ�, પ�પાતી નથી, એવા �યાસ
�
વધતી ýય છ�. �યારે �ત આવશે? તમે તો કહ�તા હતા ને ક� સમય પાસે બધી િચરંøવી છો. કલાøવી; માણસમા કલા હોય અને કલાને જ એ øવનમ�� િચરંøવી છ�. કિવનુ� એ કત��ય છ�, સજ�કનુ� એ કત��ય છ� ક� હ�મેશા િન�પ�
��
સમ�યાઓનો ઉક�લ હોય છ�!’ બનાવી દે તો એ િચરંøવી છ�. એમની કળાને દીઘ�કાળ સુધી લોકો યાદ કરશે. રહ�. ભગવાન વેદ�યાસ એ િવ�નુ� અજવાળ છ�. એમણે �ાનમય દીપકને
આ કટા�નો ઉ�ર લ�યના બદલે સમયે �વય� આપી દીધો. રોજ િદવસમા� િપકાસો ભુલાયા નથી. મરહ�મ િબ��મ�લાખાન ભુલાશ નહીં. �ગટા�યો ક� જેને કોઈ �ધી આજ સુધી બુઝાવી નથી શકી. �યાસ એ છ�,
ે
�
ચાર-ચાર વાર એકા�તમા� મળતા અને પોતાના� દુ:ખડા રોતા� લતાબહ�ન અને કથાøવી િચરંøવી છ�. કથાøવીનો મતલબ કથામા�થી ક�ઈક મળ� અને જેમના િવચારમા િવ�તાર છ�, િવવેક છ�, િવનોદ છ�, િવ�ોહ છ�, વૈરા�ય છ�,
�
�
અન�તભાઇના મન મળી ગયા�. એક િદવસ એમણે અિનકા-લ�ય સમ� વાત એ એમની આøિવકા હોય, એવો નથી. કથા મળ� એમને તો બધુ� મળ� જ છ�. િવશાલતા છ�, િવન�તા છ�. (સ�કલન : નીિતન વડગામા)
ં
મૂકી. બ�નેએ વાતને વધાવી લીધી. પરંતુ અહી કથાøવીનો મતલબ કથા જેમની આøિવકા છ� એ નહીં, પરંતુ
�
લતાબહ�ન પુન:લ�ન કરીને સામા ઘરે રહ�વા� ચા�યા ગયા�. એ બ�નેની જેમનુ� øવન છ� એવા. કથા �ારા જ એ øવે છ�. કથા જપ છ�. જપ કરનારા ��ો���સ
એકલતાનો �� ઉક�લાઇ ગયો અને અિનકા-લ�યને પણ મોકળાશ મળી ગઇ. િચરંøવી છ�; ભજન કરનારા િચરંøવી છ�. અહી કોઈ સા��દાિયક ચચા� નથી.
ં
બે �� øવોને સોબત માટ� બ�ધન ખપતુ� હતુ�, બે જુવાન øવડા �વત��તાને કથાøવીનો મતલબ �યા�ય પણ સારી વાત થતી હોય એ સા�ભળો, કહો, અગરવાલ અને 15 વષી�ય િદ�યા દેશમુખનો સમાવેશ થાય છ�.
�
ઝ�ખતા હતા. સમયે એક જ ચાલ ચાલીને બધા�ની સમ�યાઓ ઉક�લી આપી.� ગાઓ. �વણøવી કહો, કથનøવી કહો, જેમણે કથાને øવન બનાવી લીધુ� �ા�ડ મા�ટર �વીણ ભારતીય ટીમ ડ�િલગેશનના હ�ડ રહ�શે, �યારે �ા�ડ
�
(કથાબીજ: એડવોક�ટ આિશષ મહ�તા) છ� એ બધા� એમા� આવી ýય છ�. મા�ટર �ીનાથ અને �ા�ડ મા�ટર આર. બી. રમેશ ઓપન સે�શનની �થમ
પા�ચમા, ક��ણøવી િચરંøવી છ�. બસ, ક��ણ જેમનુ� સવ��વ છ�. ‘�ીક��ણ: અને બીø ટીમના કોચ રહ�શે. વીમે�સ ટીમની �થમ ટીમના કોચ �ા�ડ મા�ટર
દેશ-િવદેશ શરણ� મમ.’ અને ક��ણøવી કહ�� છ�� �યારે પોતપોતાના ઈ�ટøવી, એમ અિભøત ક��તે અને �ા�ડ મા�ટર �વ��નલ ધોપાડ� બીø ટીમના કોચ રહ�શે.
�
ુ
�
કહ�વામા મને કોઈ મુ�ક�લી નથી. તમારા ઈ�ટ જે હોય, �યા અ�યિભચારી આ ઓિલ��પયાડમા� રમેશબાબ ��ાન�ધ અને આર. વૈશાલી એમ બ�ને
િમિલયન ટન ઘ�નુ� ઉ�પાદન કરશે એવા �દાજ સામે 20 ટકા જેટલુ� ઉ�પાદન આ�થા હોવી ýઈએ; એવા લોકો ક��ણøવી છ�. વૈ�ણવ િચરંøવી છ�. વૈ�ણવનો ભાઈબહ�ન ભારતનુ� �િતિનિધ�વ કરશે.
ે
હવામાનમા ગરમી થવાને કારણે ઘટશે તેવો �દાજ છ�. ભારતે બે િદવસ માટ� િવનાશ નથી થતો. તો ક��ણøવી િચરંøવી છ�. છ�ા, ક�લાસøવી િચરંøવી �ાિમલના�� અન ચેસ
�
�
િનકાસ ખોલી અને �યાર બાદ પાછી િનકાસ બ�ધ કરી છ�. ઈરાન અને તુકી�એ છ�. ક�લાસøવી અિવનાશી પદના અિધકારી છ�, ક�મ ક� ક�લાસ અિવનાશી તાિમલનાડ�થી ભારતને ઓછામા ઓછા 24 �ા�ડ મા�ટસ� મ�યા છ� જેમા�
ભારતીય ઘ�ને યો�ય ગુણવ�ાવાળા નહીં હોવાની વાત કરી પરત કયા� છ� અને પદ છ�. ક�લાસ અમર�વનો અનુભવ છ�. ક�લાસ �ેત છ� અને શીતલ છ�. 5 વાર િવ�િવજેતા બનેલ િવ�નાથન આન�દ અને 16 વષી�ય રમેશબાબ ુ
ે
એ રીતે િવ� બýરમા� ભારતીય ઘ�ની ગુણવ�ા બાબત અવળી છાપ ઊભી ક�લાસ અચલ છ�. ક�લાસ હ�રનામનો ભ�ડાર છ�. રાત-િદવસ �યા� રામ, ��ાન�ધ મોખરે છ�. દેશના �થમ મે�સ �ા�ડ મા�ટર મે�યુએલ આરોન અને
થઈ છ�. પોલે�ડ અને રોમાિનયા થકી અનાજ ખસેડવુ� પણ સરળ નથી. યુ�ને રામ, રામ જ થાય છ�; એ મૂડી જ �યા� જમા થયેલી છ�. ક�લાસ િનિવ�કારતાની દેશની �થમ વુમન �ા�ડમા�ટર સુ�મ�ય િવજયાલ�મી પણ તાિમલનાડ�ના�
�
કારણે આ વખતે યુ��નમા� પણ વાવણી ઓછી થશે. �ચાઈ છ�; િન:સ�ગતાની �ચાઈ છ� ક�લાસ. ક�લાસ અ�ભુત છ�. ક�લાસવાસી હતા. દેશની ચેસ રમતી યુવા�િતભાઓમા�થી 30 ટકા જેટલા ખેલાડીઓ
�
�
આ બધ�ુ ýતા નøકના ભિવ�યમા� તો વૈિ�ક ખા� કટોકટીનો ઉક�લ આવે િચરંøવી છ�. તાિમલનાડ તરફથી છ�. રા�યમા� કોઈ પણ પોિલ�ટકલ પાટી� સ�ામા હોય
�
એવુ� દેખાત નથી. િવિવધ શ�યતાઓ તપાસી રિશયા અને યુ��નમા�થી ઘ� સાતમા અને �િતમ, કોઈના ક�પાøવી િચરંøવી છ�. સ��ગુરુની ક�પા જ પરંતુ તેમના માટ� ચેસ એક �ાયો�રટી છ�. ચેસની રમતમા� �કશોર વયથી �ા�ડ
ુ�
�
બહાર કાઢવા યુએન સમેત િવ�ના ઘણા દેશો મશ�ત કરી ર�ા છ�. હાલ જેમનુ� øવન છ� એ િચરંøવી છ�. કલાøવી થઈ શકાય, એ મારગે િચરંøવી મા�ટર બનનાર ટોપ 15 િલ�ટમા ભારતના 5 �ા�ડ મા�ટરનો સમાવેશ થાય
પૂરતુ� તો યુ��નના ઘ� ઝડપથી બહાર કાઢી શકાય તે માટ�નો ઉક�લ શોધવો જ�રી થઈ શકાય, �વાગત; કત��યøવી થઈ શકાય અને િચરંøવીપદ પામી શકાય, છ�. તાિમલાનાડ�નો ગુક�શ ડી. મા� 12 વષ�, 7 મિહના અને 7 િદવસના ટ��કા
�
છ�.� (લેખક ગુજરાતના આરો�ય મ��ી રહી ચૂ�યા છ�.) ધ�યવાદ; કલમøવીને િચરંøવી પદ મળ�, અ��ભુત; કથાøવી થઈ શકાય, સમયગાળામા �ા�ડ મા�ટર બ�યો હતો.