Page 19 - DIVYA BHASKAR 061022

19
,
2022
June 10
Frida
y
,
Friday, June 10, 2022 | 18 ¾ }ગુજરાત Friday, June 10, 2022 19
ચારસો પચાસ �ચ વરસાદ સાથ ��ાયેલુ� નામ. ચોમાસુ� �િ�લથી �� થાય તે ��ક સ�ટ��બર સુધી ચાલે. આમ તો િદવિસયો વરસાદ’ કહ� છ�. પાણીની વાછ�ટ લોકોના વાળ અને કપડા� પર ચ�ટી
ે
ý�યુઆરી-���ુઆરીથી જ વરસાદ �� થઈ ýય. વ��ના આટલા બધા મિહના વરસાદની વ�ે øવતી �ýની ýય તો એ વરસાદને તેઓ ‘જૂ�-લીખ જેવો વરસાદ’ કહ� છ�. ‘માનવભ�ી
વરસાદ’ જેવી ઓળખ પણ છ� કારણ ક� દે-માર વરસતો ભયાનક વરસાદ
દરેક ��િ� વરસાદમય થઈ ýય. વરસાદમા� ઘરની બહાર નીક�વુ� મુ�ક�લ. મોટા ભાગના કામધ�ધા ��પ એકાદ-બે જણનો ભોગ ન લે �યા સુધી અટકતો નથી.
�
�
પહાડો પરથી ઊતરેલા વાદળા વરસવા લાગે �યારે પતરા�ના� છાપરા�ના
�
ચેરાપ��øનો ચારસો પચાસ �ચ વરસાદ ઘરોમા� રહ�તા લોકો આખી રાત �ાથ�ના કરતા રહ� છ� : ‘માબ �લેઈ, માબ
�લેઈ...’ – ભગવાન, અમને માફ કરો, માફ કરો. શા�િતથી વરસતો વરસાદ
રૌ� �વ�પ ધારણ કરે �યારે છાપરા� ઊડવા લાગે, જ�ગલો આમથી તેમ ગા�ડા
લયમા� ફ�ગોળાય, ��ો તૂટીને નીચે પડ�, પહાડો સાથે અફળાતી મેઘગજ�નાના
પડઘા પડ�, ભેખડો ધસી પડ�, નદીમા� ઘોડાપૂર આવે, ચારે બાજુ વહ�તા પાણીનો
�વાહ ધોધમા� ફ�રવાઈ ýય. સૂરજ િદવસો સુધી વાદળા પાછળથી નીકળ� નહીં.
�
એથી જ �થાિનક કિવઓ �યા�ની વષા�ઋતુને ‘ગાઢ �ધકારની ઋતુ’ કહ� છ�.
રેપસો�ગ નામના ચેરાપૂ�øના વતનીના શ�દોમા� : ‘અમે આખો મિહનો સૂરજ
ýયો ન હોય એવુ� પણ બને છ�. �યાર પછી પણ સૂરજ થોડીક જ વાર માટ�
ડો�કયુ� કરે, ýણે ýવા આ�યો હોય ક� અમે øવતા� તો છીએને!’
વરસાદ રહી ýય અને આકાશ ચો�ખુ� થાય �યા તો ચારે કોર ગાઢ ધુ�મસ
�
�
છવાઈ ýય છ�. બધે ýણે અલૌ�કક અજવાળ પથરાઈ ગયુ� હોય. હવામા તરતુ�
��
ધુ�મસ ઊડતી શેતરંø જેવુ� લાગે. ધરતી પરથી ઊઠી આકાશ સુધી છવાતા �
ધુ�મસને �યા�ના લોકો ‘ધરતીના� વાદળ’ કહ� છ�. બારી-બારણા�ની િતરાડોમા�થી
ધુ�મસ ઘરમા� ઘૂસી આવે અને બધુ� ભીનુ� અને ભેજલ બની ýય. ઘરના
�
ખૂણામા� લટકતા� ýળા પર ધુ�મસ ચ�ટવાથી હીરા ચળકતા હોય એવુ� ��ય
ઊભુ� થાય. લોકોના વાળ અને ભમરો પર પણ ધુ�મસની હીરાકણી ચ�ટી ýય.
કોતરો, ક�દરા, ખીણો, જ�ગલો ધુ�મસમા ઢ�કાઈ ýય. નøકનુ� પણ દેખાય
�
નહીં. �યારેક ધુ�મસ એટલુ� બધુ� ગાઢ હોય ક� મોઢા સામે ધરેલો હાથ પણ
દેખાય નહીં. ર�તે હરતા�ફરતા� માણસો ભૂતોના પડછાયા જેવા લાગે.
એકમેકની સાથે ભટકાઈ જવાય. વરસાદની જેમ ધુ�મસ િવશ પણ
ે
��બકી અલગ �મરના� લોકોની �િતિ�યા અલગ. બાળકો �યા�ય સ�તાયા
�
િવના ધુ�મસમા સ�તાક�કડી રમે. યુવાનોને ધુ�મસના પરદા પાછળ
વીનેશ �તાણી બધુ� છડ�ચોક કરવાની અણધારી �વત��તા મળી ýય છ�. મોટી
�
�
કા ળઝાળ ઉનાળામા મેઘાલયના ચેરાપૂ�øનો ધોધમાર વરસાદ વરસાદમા� ઘરની બહાર નીકળવુ� અસ�ભવ બની જશે. લોકો �મરના� લોકોના� હાડકા કળ� એથી તેઓ ધુ�મસને િધ�ારે.
�કનફમ િસ�ગ નોન��કન�રહની હýર પાના�ની ��ેø
ઘર-ઝૂ�પડીના� સમારકામ કરી લે. ��ીઓ વા�સ અને પા�દડા�ની
ખાસી લોકોમા� ધુ�મસ સાથે સ�કળાયેલી એક દ�તકથા: એક વાર
નવલકથા ‘�યૂનરલ નાઇ�સ’મા�થી અચાનક મારા પર મોટા ઘેરાવાની છ�ીઓ બનાવવા લાગે. ગયા ચોમાસામા�થી મેદાનમા� આવેલા એક રા�યનો સ�દેશાવાહક પહ�લી વાર ચેરાપૂ�ø
ખાબ�યો. લેખક ચેરાપૂ�øના વતની છ�. એ કહ� છ� : ‘ચેરાપૂ�øનો પિવ� મા�ડ પરવાયા� હોય �યા તો નવુ� ચોમાસુ� બેસી ýય. આ�યો. ભારે વરસાદમા� રોકાઈ જવુ� પ�ુ�. એ બહ� તોછડો અને અિભમાની
�
ં
�
વરસાદ, ઘટાટોપ વાદળા, દેવદૂત જેવુ� સોહામ� ધુ�મસ નાનપણથી મારા મેઘાલય-ચેરાપૂ�øની ખાસી ýિતના લોકોની બોલીમા� વરસાદના� િવિવધ હતો. એના રાý અને લોકોના� વખાણ કરતો અને �થાિનક �ýને ઉતારી
આ�માનો િહ�સો બની ગયા� છ�.’ મેઘાલયનો અથ� જ મેઘ–વાદળો–નુ� ઘર. �પોની ઓળખાણ આપવા માટ� અલગ-અલગ શ�દો છ�. આપણી જેમ પાડતો. ડ�ફાસો મારતો : ‘હ�� તો ક�ટલીય િવશાળ નદીઓ અને સમુ�ો તરીને
એમા�ય ચેરાપૂ�øનુ� નામ ચારસો પચાસ �ચ વરસાદ સાથે ýડાયેલુ� છ�. ચોમાસુ� મુશળધાર, ધોધમાર, ઝરમ�રયોના અથ� જેવા શ�દો એમની બોલીમા� પણ છ�, સામે પાર ગયો છ��. તમારા જેવા પહાડ અને જ�ગલોમા� વસતા લોકોનુ� કામ
ે
એિ�લથી શ� થાય તે છ�ક સ�ટ�બર સુધી ચાલ. આમ તો ý�યુઆરી- તો વરસાદના� અલગ-અલગ �વ�પો દશા�વવા તેઓ િવિશ�ટ શ�દ�યોગો નહીં.’ એક ��ે એને પાઠ ભણાવવાનુ� ન�ી કયુ�. ધુ�મસના િદવસો હતા. ��
ફ��ુઆરીથી જ વરસાદ શ� થઈ ýય. વષ�ના આટલા બધા મિહના વરસાદની કરે છ�. ‘વા�સની પાઈપમા�થી વરસતો વરસાદ,’ ‘કાળો �ડબા�િગયો વરસાદ,’ એને �ડી ખીણ પાસે લઈ ગયો. આખી ખીણમા� ઉપરથી નીચે ગાઢ ધુ�મસ
�
વ�ે øવતી �ýની દરેક ��િ� વરસાદમય થઈ ýય. વરસાદમા� ઘરની ઘરોમા� અને ભીના� કપડા�મા� ભરાઈ જતી વરસાદી ગ�ધ માટ� ‘ભેજિલયો હતુ�. સ�દેશાવાહક પૂ�ુ� : ‘આ શુ� છ�?’ ��ે ક�ુ� : ‘આ ધરતીના� વાદળોની
બહાર નીકળવુ� મુ�ક�લ થઈ ýય. મોટા ભાગના કામધ�ધા ઠ�પ થઈ ýય. એક વરસાદ’. વરસાદ ક�ટલા િદવસ સળ�ગ વર�યો એ દશા�વવા ‘�ણ િદવિસયો–છ નદી છ�. તુ� ઘણા� નદી-સમુ�ો આસાનીથી પાર કરી ગયો છ� તો આ નદીમા� તરી
�
�
�થાિનક માણસે ક�ુ� તેમ ‘રોજનુ� કમાતા લોકો ચોમાસામા ગુ�તવાસની તૈયારી િદવિસયો–નવ િદવિસયો’ જેવા શ�દ�યોગો છ�. ચેરાપૂ�øના લોકોએ બાર શક�?’ ડ�ફાિસયા સ�દેશાવાહક ýયા-ý�યા-િવચાયા વગર ધુ�મસથી છલોછલ
�
કરતી કીડીઓની જેમ આગોતરી �યવ�થા કરવા મા�ડ� છ�.’ તેઓ ýણે છ� ક� િદવસ અને બાર રાત એકધારો વરસેલો વરસાદ પણ ýયો છ�. તો એને ‘બાર ખીણમા� જ�પલા�યુ�. હø સુધી પાછો આ�યો નથી.
અનુસંધાન
ર�મા� �ી�યુ� ગુલાબ િવ�ના તમામ ધમ�મા� ‘પા�ચ’ની �વધાર�ાનુ� �નો�ુ� મહ�વ
ં
‘હા, હ�� અહી’. �રિ�માએ જવાબ આ�યો, ‘સમથ�ની વાઇફ સમથ�ના િશયાઇ ખ�ડના દેશોમા� અને પા�ચ પ�નીઓ સાથે સા�કળવામા આવે છ�. આ
�
ઘરમા� ન હોય તો બીજે �યા� હોય?’ સમથ� ખુલાસો કય�, ‘તમે એકબીýને એ ભારતમા� ઇ�લામ ધમ�ની એક પ�નીઓએ પા�ચ પીરોના આદેશનુ� પાલન ન કયુ�
ં
ઓળખતા હો એવુ� લાગે છ�. એક કામ કરો; તમે બ�ને વાતો કરો. હ�� એક િવશેષતા એ રહી છ� ક� અહી પા�ચ એટલે તે રાખના પા�ચ ઢગલામા� ફ�રવાઇ ýય છ�.
�
અગ�યનો િબઝનેસ કોલ પતાવીને આવુ�.’ સમથ� બાજુના �મમા ચા�યો ગયો. પિવ� મહાપુરુષો અથા�� સ�તો (ઓિલયા)ને પા�ચ પીરોની અવધારણા �યા�થી આવી?
�
‘બ�ગલો ખરીદવા આ�યો છ�?’ �રિ�માએ પૂ�ુ�, ‘મબલખ �િપયા કમાયો પૂજવામા આવે છ�. સામૂિહક રીતે પ�ચ પીર શ�યત: આ પા�ચ પીર અગાઉના સમયમા� તા�િ�ક
�
લાગે છ�.’ ‘�િપયા નહીં, ડોલસ� કમાયો છ��. એ પણ મા� તને પામવા માટ�. કહ�વાતા આ ઓિલયાઓને મોટા ભાગે એક બૌ� ધમ�ના પા�ચ તથાગત હતા. તે ધમ�પાલના
�
ુ�
મને શી ખબર ક� ડોલરની કર�સી મળતા સુધીમા� ડોલરનુ� Ôલ ચા�ય જશે! હથેળી �ારા ��કત કરવામા� આવે છ�. તે એક શાસનકાળ દરિમયાન પૂવ� ભારતમા� િવક�યા.
હવે આ �ટ-િસમે�ટના મકાનનુ� મારે શુ� કામ છ�? ý તારા સિહત આ બ�ગલો માટીની ચોકી પણ એક નાનકડી ટ�કરી પર ક���ીય બુ�, વેરોચન, ચાર િદશાઓમા� ચાર અ�ય
�
મળતો હોય તો પચાસ કરોડ ચૂકવવા તૈયાર છ��.’ ઉપસાવવામા આવે છ�. પ�ચ પીરોની દરગાહ બુ� છ�. તેમને ચાર જુદા જુદા રંગોમા� દશા�વવામા �
�રિ�મા �ફ��� હસી રહી, ‘િજ�દગી �યારેક અિત ��ર રમત રમે છ�. �યારે ભારતમા� પ�ýબ, રાજ�થાન, ઉ�ર �દેશ અને કરનાલના ક�ે�ર� મ�િદરનુ� પ�ચમુ�ી િ�વિલ�ગ આવે છ�. આ ચાર રંગ ચાર િવિવધ િસ�ા�તોને મૂત�
�
�ેિમકાને પામવાની તક હોય છ� �યારે પુરુષ પાસે પૈસો નથી હોતો અને પૈસો પિ�મ બ�ગાળમા ýવા મળ� છ�. તેમની ઓળખ �વ�પ આપે છ�. આમ આ સાવ�ભૌમ�વનુ� �તીક
આવે છ� �યારે �ેિમકા ચાલી ગઇ હોય છ�. તુ� દુ:ખી ન થતો. તુ� બધી રીતે ઘણી વાર િશયા ઇ�લામના પા�ચ પિવ� રાજ�થાનમા�, લોકનાયકો પૂýય છ�. બાબા છ�. પા�ચ લોકોના સમૂહનો િવચાર િહ�દુ ધમ�મા�
સુયો�ય પુરુષ છ�. સારી છોકરી ýઇને પરણી જજે. હ�� ઇ�રને �ાથ�ના કરુ� છ�� મહાપુરુષો તરીક� કરવામા� આવે છ� : મહ�મદ રામદેવ પીર 14મી સદીના રાý આવા જ એક પણ ýવા મળ� છ�. ઉદાહરણ તરીક� પા�ચ પા�ડવ.
ક� તને સો �રિ�મા કરતા� ચડી ýય એવી પ�ની મળ�!’ પયગ�બર, તેમના� પુ�ી, તેમના જમાઇ લોકનાયક છ�. એ વુ� કહ�વાય છ� ક� તેમની ઓ�ડશાના પુરીમા� પા�ચ પા�ડવ પા�ચ િશવનુ�
ં
અને તેમના બે દોિહ�. ક�ટલાક પાસે અલૌ�કક શ��તઓ હતી. �વ�પ ધારણ કરે છ�. અહી પ�ચમુખી િશવિલ�ગની
માનસ દ��ન લોકો એમ માને છ� ક� તેઓ પા�ચ તેનાથી તેમણે ગરીબોને મદદ કરી. છિબઓ છ�. આ િશવિલ�ગના� પા�ચ મુખ, દરેકની
�
સૂફી સ�ત છ�, મોટા ભાગે લોકો માયથોલોø પા�ચ પીરોએ આવા રાýઓની મન:��થિત અલગ છ�, એક જ હારમા છ�.
પરંતુ એના જે બુ�પુરુષ હતા એ ન ��ા. એમણે તો ‘રુ�ા�ટક’ ગાયુ�. િશવ એમ માને છ� ક� આ પા�ચ સૂફી મહાનતાને સમથ�ન આ�યુ�. ભારતીય પુરાણોમા� જે અવધારણા સૌથી
�સ�ન થઈ ગયા. પરમસાધુએ ક�ુ�, મહારાજ, માફ કરશો. આ મારો બાળક સ�તોમા� એક િશ�ક અને પા�ચ દેવદ� પટનાયક પિ�મ બ�ગાળમા પ�ચ પીર વધુ વાર કહ�વામા આવી છ� તે એક િશ�ક અને
�
�
છ�. એને માફ કરો. ભગવાન શ�કરે ક�ટલા શાપ આપી દીધા હતા! જે બોલી તેમના િશ�યો છ�. ક�ટલાક લોકો નાિવકો(ખલાસી)ના સમુદાયમા� તેમના �ાનને ચાર િદશાઓમા� ફ�લાવનારા ચાર
ગયા હતા એ તો થવાનુ� જ હતુ� પરંતુ મારા મત મુજબ આ ચોથો અ��ન છ�. માને છ� ક� પ�ચ પીરની અવધારણા લોકિ�ય છ�. દ�રયાઇ મુસાફરી શ� િશ�યોની છ�. તેના ક�ટલા�ક ઉદાહરણો આ ર�ા:
બીý જ�મમા� �ા�ણનુ� øવન મ�યુ�. એક પોકારનો અ��ન હતો એ ગયો; મહ�મદ પયગ�બર અને પહ�લા ચાર કરતા� પહ�લા ખલાસીઓ પ�ચ પીરો વેદ �યાસ અને તેમના ચાર િશ�ય; જૈન સ�ત,
�
એ જે ઉ� બુિ� હતી એ ચાલી ગઈ. �વભાવ શા�ત થઈ ગયો. બધો દ�ભ નીકળી ખલીફાઓ દશા�વે છ�. પરંતુ ઇ�લામી પાસેથી તેમની યા�ા સફળ નીવડ� એવા વ��વામી, તેમણે ચાર પ�થ (ગ�છ) �થા�યા;
ગયો. લોમસ સામે એણે ક�ુ� ક� આ બધા અ��ન શા�ત થઈ જશે. પરંતુ એ શુ�તાવાદી દરગાહોમા� પ�ચ પીરોની પૂý આશીવા�દ માગે છ� અને ઘરે હ�મખેમ પાછા ફરે ગુરુ નાનકના સૌથી મોટા પુ� શીખ સ�ત, �ી
પા�ચમો અ��ન જે હતો એ આજ સુધી ભુશુ��ડને બાળી ર�ો છ� અને એ છ� - ધમ�િવરોધી બાબત મનાય છ�. તેઓ માને છ� ક� �યારે તેમને ધ�યવાદ આપે છ�. એક કથા અનુસાર ચ�દ, તેમણે પોતાના ચાર િશ�યોને તપ�વીઓ
એક સૂલ મોિહ િબસર ન કાઉ. અ�લાહ િસવાય બીý કોઇની પૂý ન કરવી પા�ચ પીરોએ પોતાનો ઘોડો એક રાણીને આપી (ઉદાસીઓ)ને પોતાના પ�થ (અખાડા)ને પિવ�
ગુર કર કોમલ સીલ સુભાઉ. ýઇએ. લોકકથાઓમા� પ�ચ પીર અવારનવાર દીધો જેથી કરીને તે પોતાના પિતને સાý કરવા અ��ન (ધૂણી) સ��યો. આના આધારે �પ�ટ થાય
એક આગ લાગી છ�. પૂછયુ�, કઈ? તો ક�ુ�, મારા ગુરુનો �વભાવ અિત અિભયાન પર નીકળ� છ� અને કોઇ નાયકને માટ� તેને ઘોડાનુ� ર�ત પીવડાવી શક�. પિત સાý છ� ક� પા�ચ લોકોના સમૂહના આ િવચારે �ાદેિશક
કોમળ છ�; એમનુ� જે શીલ છ�; એ આગ કાયમ ભુશુ��ડને બાળ� છ�. øવનમા� આશીવા�દ આપે છ� અથવા તો �થાિનક રાýઓની થઇ ગયો પછી રાણીએ ઘોડો પાછો આપવાની ધમ�ને મહ�વ આપીને તેમને શ��ત �દાન કરી.
કોઈ પણ પરી�ા થાય, અ��નપરી�ા થાય, એ આપવી ýઈએ; એમા�થી બહાર મહાનતા �થાપે છ�. ના પાડી �યારે પા�ચ પીરોએ તેનુ� રા�ય બરબાદ તેમણે ધમ�મા� �થપાયેલા િવિવધ પ�થ- સ��દાયોને
�
નીકળવુ� ýઈએ. � (સ�કલન : નીિતન વડગામા) ક�ટલાક િહ�દુ મ�િદરોમા� ખાસ કરીને કરી ના�યુ�. ઘણી વાર પા�ચ પીરોને તેમની એક સૂ�મા પરોવી રા�યા. �