Page 11 - DIVYA BHASKAR 050622
P. 11
Friday, May 6, 2022
�
િવનોબા ��� નાની વયે ��મભાવ તરફ વળી ચ����ા øવ હતા. �ા��ીø એમના øવનમા �વે�યા પ�ીન��
��
��મøવન તેમને વેદ-ઉપિનષદના એવરે�ટની ટોચ ભણીની ��વ�યા�ામા� પરોવત જ �ય��!
વડો�રામા� િવનોબાને ઘરે કાપડી પો�મા�
ઘર તો ન મ����, પણ િવનોબા મ��ા!
�
અને મહારાણી િચમનાબાઇ (MC) હાઇ�ક�લમા ભણનારો ‘િવ�યો’
�
વ ષ� 1954-57ના સમયગાળામા ભૂદાન �દોલન ýરમા� હતુ� પદયા�ા જેવી �થૂળ બાબતને ��યા�ાનો દર�ý આપી ર�ો હતો.
�યારે સવ�દય જગતમા� એક તેજ�વી, બુિ�વ�ત અને િવચારવ�ત
�ય��તએ સૌનુ� �યાન ખ�ચેલુ�. એમનુ� નામ �બોધ ચો�સી હતુ�. પદયા�ાને �તે થાકીને �યારે િવનોબા પથારીમા� પડ� �યારે સાથીઓને
એમનુ� ભેજુ� ભારે ફળ�ુપ હતુ�. એમના� લખાણો �લોબલ િવઝનને �ગટ કહ�તા : ‘આ હ�� ચા�યો ��લોક!’ પદયા�ા �થૂળ હોઇ શક�, પરંતુ
કરનારા� હતા. ગુજરાતી પાિ�ક ‘િનરી�ક’ના તેઓ �થમ ત��ી હતા. ��યા�ા તો પદયા�ાને સમા�તરે ચાલતી ‘��યા�ા’ જ હતી!
�
‘િનરી�ક’ના પરામશ�કોના� નામ હતા : ઉમાશ�કર ýશી, યશવ�ત શિનવારને િદવસે હનુમાન જય�તી હતી અને તા. 16 એિ�લ
�
શુ�લ, પુરુષો�મ માવળ�કર અને ઇ�ર પેટલીકર. એચ. એમ. 2022ના િદવસે બપોર પછી મનોમન એક ભ�ય તુ�ાનો જ�મ
પટ�લ સાહ�બ કદાચ સામિયકની આિથ�ક બાજુ સ�ભાળી લેતા હતા. થયો : ‘આજે સા�જે બસ ઋિષ િવનોબાના ઘરે જવુ� છ�.’ તુ�ો તોફાની
એ જમાનામા� ‘ભૂિમપુ�’ નામનુ� દસવા�રયુ� સામિયક શ� થયુ�, હતો, પરંતુ હઠીલો હતો. શરીર નબળ�� પણ મન મ�મ! બે દીકરીઓ
�યારે �બોધ ચો�સી અને નારાયણ દેસાઇ ત��ી હતા પણ પછી બ�નેના તરત તૈયાર થઇ. તેની એક કારમા� પા�ચ જણા� બેઠા� અને એમ.
સ�બ�ધો બગડી ગયા હતા. આ માટ� કોણ જવાબદાર હતુ� એ રહ�ય સી. હાઇ�ક�લ તરફ કાર દોડવા લાગી. પોળની ગલીઓ ક�જૂસ
હø પણ રહ�ય જ ર�ુ� છ�. મનુ�યના �દય જેટલી સા�કડી. વષ� પહ�લા �યારે િવનોબાનુ�
�
�બોધ ચો�સીએ એક પુ�તકમા� િવનોબાની øવનકથા લખી ઘર ýયુ� �યારે એ નાના અને સા�કડા ઘર પર એક તકતી પર લ�યુ�
��
હતી. પુ�તકનુ� મથાળ હતુ� : ‘સા�યયોગી િવનોબા.’ �બોધભાઇએ હતુ� : આ ઘરમા� િવનોબા ભાવે બાળપણમા� ર�ા હતા. (યાદદા�ત
થોડા પ�પાત સાથે મનોિવ�ાની �ોઇડ �ગે મારો લેખ �ગટ કય� પરથી.) આજે એ તકતીનો પ�ો નથી. મ.સ. યુિનવિસ�ટીની ફ�ક�ટી
હતો. હ�યે હરખ ન સમાય એવી ઘટના હતી. કોલેજમા� વેક�શન શ� ઓફ એ�યુક�શન એ�ડ સાઇકોલોøમા� મને ભણાવનારા સ��ગત
થાય �યારે રા�દેરથી હ��, રમણ અને �કશોર સુરતના રેલવે �ટ�શને સવ�દય િદગ�બર ø. આ�ટ� સાહ�બે એક વાત વારંવાર કહ�લી : ‘િવનોબા સાથે હ��
સાિહ�ય વેચવા જતા. િવનોબાના� ‘ગીતા �વચનો’નુ� પુ�તક મા� પોળમા� રમવામા� સાથે હતો.’ આ�ટ�સાહ�બ મારા આદરણીય �ા�યાપક
�િપયા 1ની �ક�મતનુ� હતુ�. �બોધભાઇના ‘સા�યયોગી િવનોબા’ હતા અને ��ેø ભાષા પર એમનુ� �ભુ�વ અ��ભુત હતુ�. િશ�ણના�
�િપયા સાડા �ણનુ� હતુ�. એ જમાનામા� એ મ�ઘુ� જણાતુ�. �ટ�શન પર ��ેøમા� �ગટ થતી જન�લોમા� મારા લેખો વારંવાર �ગટ થતા.
કોઇ એ પુ�તક ખરીદે �યારે હરખ થતો. એ લેખોની હ�ત�ત આ�ટ�સાહ�બ ýઇ આપે. પછી જ હ�� પો�ટ
‘સા�યયોગી િવનોબા’મા� �બોધભાઇએ ન�ધેલી એક વાત હø યાદ િવચારોના કરતો. પીએચ.ડી. કયુ� �યારે મારી આખી થીિસસ એમણે
છ�. બાળક િવનોબા ગિણતનો કોઇ દાખલો ન બેસે �યારે િનરાશ થતા અને િવનોબાને વેદ તપાસી આપેલી. એમના િવશ પૂ�ુ�, પરંતુ પોળમા� કોઇને
િવનોબાને વેદ
ેે
ઉપિનષદના
એમનુ� માથુ� દુખવા મા�ડ� �યારે પોતાની ýતને એક વા�ય સ�ભળાવતા : ‘અરે અને ઉપિનષદના ���ાવનમા� ખબર ન હતી. એમની િવદાયને 50 કરતા� વધારે વષ�
અને
�
એવરે�ટની
ટોચ
િવ�યા! જે માથુ� દુ:ખે છ�, તે તારુ� નથી.’ આમ કહ�વામા દેહિન�ઠાથી ચ�ડયાતી એવરે�ટની ટોચ થઇ ગયા�.
એવી આ�મિન�ઠા �ગટ થતી રહ�તી. આવો આ�મિન�ઠ બાળક મોટો થયો ભણીની ઊ�વ�યા�ામા �� ગુણવ�ત શાહ બહ� શોધ કરી, પરંતુ િવનોબાનુ� ઘર ન જ મ�યુ�. છ�વટ�
ઊ� �
ી ી
અને મહા�માના આ�મમા� રહ�તો થયો. આ�મøવનમા� ર��ટયા પર સૂતર પરોવતુ� જ ગયુ�! ર��ટયો ચાલતો ર�ો, સૂતર ક�તાતુ� કાપડી પોળને નાક� આવેલા મ�િદરની સ�ભાળ રાખનારા�
કા�તનારા િવનોબા વેદ-ઉપિનષદના �ડા અ�યયનમા� એટલા �ડાણમા� ગયા ક� ર�ુ� અને ‘સ�ય�, �ાન��, અન�ત�� ��’ (તૈિ�રીય વષા�બહ�ન દોડતા� આ�યા�. મને ýઇને ભાવિવભોર બની ગયા�
ધીમે ધીમે વૈિદક સમયના ઋિષ જેવા બનતા ગયા. તૈિ�રીય ઉપિનષદમા� ચાર ઉપિનષદ, �થમ અનુવાક) જેવા� આ�યા��મક િશખરોનુ� અને બો�યા� : ‘સાહ�બ! તમને બહ� વખત સા�ભ�યા છ�. પોળના
શ�દો ઋિષએ સ�ભળા�યા છ� : સ�ય��, �ાન��, અન�ત��, ��. (અનુવાક- આરોહણ એવુ� ક� અ�ય આ�મવાસીઓને ઝટ �યાલ પણ ન આવે નાક� અમારુ� મ�િદર આવેલુ� છ�. મ� િવનોબાøના નામની તકતી લગાડ�લી
એક.) િવનોબાની ઊ�વ�યા�ા ગા�ધીøના આ�મમા� સતત ચાલતી રહી. ક� િવનોબા કોણ છ� અને વળી ‘શુ�’ છ�. ગા�ધીøના દેહિવલય પછી હતી તે ઘર ýયેલુ�, પણ હવે કશુ�ય બ�યુ� નથી. તકતીવાળા એ ઘરની જ�યા
�
��
ગીતાના આઠમા અ�યાય માટ� િવનોબાનુ� મૌિલક શીષ�ક છ� : ‘સાત�ય યોગ.’ વેદ-ઉપિનષદના ગહન અ�યયનને કારણે ગા�ધીયુગ øવનારા િવનોબાøએ હ�� તમને બતાવી શક��, પરંતુ �યા તો હવે બે માળવાળ ઘર ઊભુ� છ�, શુ� કરવુ�?’
િવનોબા છ�ક નાની વયે દેહભાવની જ�યાએ આ�મભાવ તરફ વળી ચૂક�લા તેલ�ગણામા� ભૂિમદાન �દોલન માટ� ભારત જેવા ઉપખ�ડમા� પદયા�ાનો અમે સૌ િનરાશ થયા�.
øવ હતા. ગા�ધીø એમના øવનમા� �વે�યા પછીનુ� આ�મøવન �ારંભ કય� �યારે વડોદરાની કાપડી પોળમા� અ�ય િમ�ો સાથે રમનારો (�ન����ાન પાના ન�.18)
�ાર�� બો�તા�-�ખતા� શીખો અન તમારી ��પિ� 50% વધારો : વોરન બ���
ે
�
��ો બલાઈ�ડ દુિનયામા દેશ-િવદેશના આપખુદશાહી ક� પછી શુ� લોકશાહી-ગમે સારા øવન-ધોરણ સાથે øવવાની મહ��છા લગભગ દરેક
�
સીમાડાઓ ધીરે ધીરે મા�
�ય��તને હોય છ�.
તે �કારના શાસનમા ધીરે ધીરે પરંતુ ખૂબ
રાજકારણ ક� સુર�ા જેટલા જ ડણક મજબૂતાઈથી વૈિ�કરણનો બદલાવ આવી આવા સમયે વૈિ�કરણના સારા પાસા�ઓને વધાવવા તો
સીિમત રહ� તેવુ� િવ� ઊભરી ર�ુ� છ�. ર�ો છ�. અનેક દેશોમા� લોકશાહી હા�િસયામા � આપણે સૌ તૈયાર જ હોઈએ, પરંતુ સાથે સાથે નવી ઊભી
આિથ�ક, વૈચા�રક ક� અ�ય સામાિજક �યામ પારેખ ધક�લાઈ રહી હોય અને તાનાશાહો બેરોકટોક થનારી ચેલે�જ િવશ પણ સમø લઈને તૈયાર રહ�વુ� જ�રી
ે
�
બાબતોમા સ�ાધીશોનો કાબૂ મયા�િદત થઈને થઈ ગયા હોય તેવુ� પણ લાગે છ�, પરંતુ છ�. વૈિ�કરણ આપણા દેશને સમ�ત િવ�મા �ોડ��સ
�
રહ� અને સા��ક�િતક આદાન-�દાન મોકળ�� તેમની સ�ા અને ýતýતના અ�યાચારો પણ અને સિવ�સીસ વેચવા માટ� એક મસમોટ�� માક�ટ પૂરુ� પાડ� છ�.
થઇ ýય તેવુ� દુિનયાભરમા� નøકના ભિવ�યમા� જનમાનસમા� વૈચા�રક પ�રવત�ન લાવી રહ�લ, આને કારણે ભારતના ધ�ધા-�યાપારને િવ�ભરમા� ફ�લાવાની
થતુ� કોઈ રોકી શક� તે વાત મુ�ક�લ લાગે છ�. વૈિ�કરણના ઐિતહાિસક �વાહને કાબૂમા� નથી લાવી તક મળ� છ� પરંતુ િસ�ાની બીø બાજુ એવી છ� ક� િવ�ના
બબ�ર સ�ાધીશોની તાનાશાહી, રાýશાહી, શકતી. યુ� અને તકલીફથી મુ�ત િવ�મા રહ�વાની અને (�ન����ાન પાના ન�.18)
�
વોરન બ���