Page 12 - DIVYA BHASKAR 041522

Friday, April 15, 2022 | 12

અહીં સેના અન સ�ા બ�નેના વારંવાર િનકાહ
ે
પ�વામા� આ�યા ��. ઈમરાનનો �ક�સો એકલદોકલ
નથી. મýની વાત એ �� ક� લોકશાહી તો �� જ, પણ
આવી ખેલખેલૈયા જેવી!

પોતાનામા� ખોવાયેલા હોય તેમ લાગતુ� હતુ�. તેને કાય��મ જલદી આટોપવામા�
આવે તેવી ઉતાવળ હતી. એડીસીને બોલાવીને સૂચ�યુ� ક� લોડ� માઉ�ટ બેટનને
જણાવે ક� આ દાવતને હવે પૂરી કરે. અમે બ�ને માઉ�ટ બેટનની પાસે ગયા
અને આ સ�દેશો આ�યો. તે �ત�ધ રહી ગયા! પછી વાતને સ�ભાળી લીધી :
ે
ઘણો સમય વીતી ગયો છ�, મારે સમજવુ� ýઈએ. િજ�નાહ થાકી ગયા હશ! તે
િજ�નાહ પાસે આ�યા, િદલગીરી દશા�વી અને નીકળી ગયા.’
ઓહ, પા�ક�તાન! બ�ે તે ‘અલિવદા’નુ� વણ�ન તેમના પુ�તકમા� કયુ� છ�. ‘િવથ કાઈદે આઝમ
પા�ક�તાનની રચનાના તેર મિહના પછી તેમનુ� અવસાન થયુ�. ડો. ઈલાહી
�ુ�રંગ િહઝ લા�ટ ડ�ઝ’ તેનુ� નામ છ�. ફાિતમા િજ�નાહ, લે�ટન�ટ મઝહર
અને ડો�ટર �ણેય એ��યુલ�સમા� સાથે હતા. આ જરીક�ય સગવડ સાથેની
�
મુસાફરી નહોતી. બે વાગે હવાઈ મથક, ���ચર પર િજ�નાહને સલામી. પછી
ખતરનાક ખેલખેલૈયા હાજર ��! િવમાનની સફર. ફાિતમા િજ�નાહ� અચાનક આવીને ક�ુ� ક� કાઈદે આઝમ
ઓ��સજન લઈ શકતા નથી. નસ� નાઈલાજ છ�. તરત હ�� ગયો. નાડીની તપાસ
કરી. મા�ક પહ�રા�યો. એ મુ�ક�રાયા.
કરાચીમા�, તેમણે એ��યુલ�સની ખરાબીથી જે હાલત ભોગવવી પડી અને
�
બીø આવતા� ઘણી વાર લાગી. કરાચીવાસીમા કોઈનેય ખબર નહોતી ક�
�
પા�ક�તાન િનમા�તા કરાચીની ગલીમા� ગ�ભીર હાલતમા છ�!
11 સ�ટ��બર, 1948ના તેમનો ઈ�તકાલ થયો. તેની પહ�લા એ જ વષ�ની
�
‘અ ફીણનો છોડ વાવીને �ા�ની આશા રાખી શકાય નહીં.’ આ રા��કારણમા� ઝીણા અને તેનુ� પા�ક�તાન કાયમ માટ� કોયડા�પ ર�ા છ�. 30 ý�યુઆરી, 1948ના િદ�હીમા ગા�ધીøની હ�યા. ભારતીય રાજકારણના
ં
જનાબ ઝીણા પા�ક�તાનના રા���મુખ બ�યા �યારે ‘અહી હવે તમામને
�
કહ�વત તો ચીનથી આવી છ�, પણ પા�ક�તાન જેવા ઘણા દેશોને
તે લાગુ પડ� છ�. �યાય મળશે’ એવી બા�હ�ધરી આપી, પણ જલદીથી તેમનુ� જજ��રત અવ�થામા � આ બે ઝળહળતા િસતારા, બ�ને કા�ઠયાવાડના, એક પોરબ�દરનો અને બીý
કારણ શુ�? િ�ક�ટના ખેલ�દા ઈમરાન ખાન પા�ક�તાની રાજકારણમા� અવસાન થયુ�. 7 ઓગ�ટ, 1947ના પા�ક�તાન ચા�યા ગયા. છ��લા મોટી પાનેલીનો! િજ�ના ગયા, �વાý નાિઝમુ�ીન ગવન�ર જનરલ
‘�લીન બો�ડ’ થઈ ýય, લાખ કોિશશો કરીને વડા રહ�વાની મહ�નત કરે િદવસોમા� મુ�બઈના રિળયામણા ‘િજ�ના હાઉસ’મા� રહ�વાની બ�યા. પહ�લેથી જ દેશને ‘ઈ�લાિમક રા��’ ýહ�ર કરાયુ�. પરમા�
તોય પા�ક�તાન એક એવુ� મઝહબી ગૂમડ�� છ� ક� તેનુ� પૂરેપૂરુ� ઓપરેશન શ�ય ઈ�છા તો હતી, પણ તે પૂરી થઈ નહીં. સમયના બો�બને પણ ‘ઈ�લાિમક બો�બ’ નામ આપવામા� આ�યુ�.
જ નથી. સવાલ એ નથી ક�, ઈમરાન ખાનની સ�ા રહ� ક� નહીં, મુ�ો એકદમ �યારથી જ પા�ક�તાનની કિથત લોકશાહીના અનેક ધાિમ�ક રીતે ‘શ�રયા’નો �વીકાર કરાયો. આત�કવાદને પણ
અ-��થર અને પ�ýબી સેનાના આધારે øવતા ‘પરોપøવી’ દેશ આખાની છ�. ઉતાર-ચડાવ આ�યા, તેનો છ��લો નમૂનો ઈમરાન ખાન હ�તા�ર મઝહબી વ��ોથી સ�જ કરાયો. પોતાનો જ એક ભાગ ‘પૂવ�
ે
�
અલામા ઈકબાલ પહ�લા તો ‘સારે જહાઁ સે અ�છા િહ�દુ�તાન હમારા’ લ�યુ�, છ�! ઝીણા સરકારના પહ�લા સૈિનક સિચવ મેજર જનરલ પા�ક�તાન’ સાચવી શ�યા નહીં અને ‘બા��લાદેશ’નુ� િનમા�ણ
પણ પછી તેના સમકાલીન મુ��લમ િવ�ાન ચૌધરીની જેમ ‘પા�ક�તાન’ની શાિહદ અહમદે પછીથી એક પુ�તક લ�યુ� હતુ� : ‘�ડઝા�ટસ� િવ�� પ��ા થયુ�. શાસન માટ� ચાર વાર ફૌø સરમુખ�યારશાહીએ પોત
પ�રક�પના આપી. જનાબ મોહ�મદ અલી ઝીણાએ તેને ‘કિવની કપોળ �વાઈલાઈટ : એ પસ�નલ રેકોડ� ઓફ ધ પા�ટ�શન ઓફ �કા�યુ�. ભારત પર ��ય�-પરો� આ�મણો િવના ચા�ય ુ�
ક�પના’ ગણાવી, પણ પછી જેવુ� ભારતની �વત��તાનુ� �યેય નøક આવતુ� ઈ��ડયા.’ નહીં. એક વડા�ધાન ઝુ�ફીકાર અલી ભુ�ોને સરેઆમ ફા�સી
થયુ� ક� તેમણે ક��ેસને ‘િહ�દુ’ રાજકીય પ� ગણા�યો, ગા�ધીને િહ�દુ નેતા પહ�લી સરકારની રચના જ ક�વી બેઢ�ગી હતી તેનુ� વણ�ન આ લેખક� આપવામા� આવી. અયુબ ખાન, જનરલ િઝયા, �ટ�ા ખાન જેવા
ક�ા અને િહ�દુ-મુ��લમ સમાન �યાય માટ� અલગ ‘પા�ક�તાન’ની માગણીનો આ�યુ� છ� : ‘13 ઓગ�ટ, 1947. અ�યારે ઉ�લાસ તો છ�, પણ કોઈ સરકાર લ�કરી તાનાશાહો પેદા થયા. િલયાકત અલી જેવા વડા�ધાનનુ�ય ખૂન થયુ�.
ં
Ôંફાડો મારવા માટ� મુ��લમ લીગનો મ�ચ અપના�યો. નથી. ના સરકારી ઓ�ફસ છ�, ના મ��ાલય છ�, ના દ�તાવેý ક� ફિન�ચર ક� અહી સેના અને સ�ા બ�નેના વારંવાર િનકાહ પઢવામા� આ�યા છ�. ઈમરાન
ઝીણા અને પા�ક�તાનને સમજવા-સમýવવા માટ� લગભગ એકસોથી �ટ�શનરી છ�! બસ, ભાગદોડ છ�!!’ ‘િહઝ મેજે�ટી ધ �ક�ગ’ને ખુશીનો ટો�ટ ખાનને સેનાપિત કમર ýવેદ બાજવાએ સ�ા છોડવાનુ� ક�ુ�, ક�મ ક� તહરીક-
વધારે પુ�તકો લખાયા છ� અને હજુ લખાતા ýય છ�. તેમા�ના ક�ટલાક ગવન�ર જનરલ ઝીણાએ આ�યો, માઉ�ટ બેટને લા�બુ� ભાષણ ઝીં�યુ�. બપોર એ-ઈ�સાફ (તેનો પ�) બહ�મતી ગુમાવી બેઠો એટલે િ�ક�ટર વ�કાયા. િ�ક�ટના
�
�
�
�
પા�ક�તાની સમી�કો-પ�કારો-િન�ણાતોના� પણ છ�, છતા ભારતીય ઉપખ�ડના પછી બગીચામા �વાગત સમારોહ થયો. ઝીણા અ�ય�ત કમýર, થાક�લા હતા. (�ન����ાન પાના ન�.18)
િગરીશ �યાસે ýણ સુચીબહ�ન જેવી મહાગ�ગાને જટાના વીંટામા� સમાવી લીધી ��, આપે છ�, અરે તને કોય નથી ક�તુ�, તુ� તો કારેલા�નુ� સાક જ �યા� બનાવ છો મારે
ે
માટ�? આમ ફરીફરી સામસામા ગાલ ઉપર શા��દક ગુલાલન મદ�ન, ફરી
ુ�
ે
ે
ે
બ�નેનુ� મળીને એક િસ�ગલ યુિનટ બન ��, ýણ ચાઇનીઝ િયન અન યા�ગ લ�ગ�ડ�ટ�સ કરેિસ�ગનુ� સ�વનન. િગરીશ �યાસ ýણે સુચીબહ�ન જેવી
ે
મહાગ�ગાને જટાના વીંટામા� સમાવી લીધી છ�, બ�નેનુ� મળીને
સુગ��ધ� પુ��ટવધ�ન� – a unit of two opposing and complementing
એક િસ�ગલ યુિનટ બને છ�, ýણે ચાઇનીઝ િયન અને યા�ગ
cosmic energies that can be observed
in nature. (અરે? િમ�લાલ બાર વરસના
બાબાની જેમ �ુસક��ુસક� રડ� છ� ને બેબાકળો
સુઘોષ પોક મૂક� છ�, ઓ ગોડ, કરુણામય
એ ક માણસ એક મકાનનો ડોરબેલ દબાવે છ� ને �યાસસાહ�બ બાર�ં કરવા બોલાયા નથી, પ�ચાવન વષ�નો લોડ� ઓલમાઇટી!)
કાલનો સુ� પોગરામ છ�? સુચીબહ�ન
�
ખોલે છ�; પોતાનુ� કોપીરાઇટ �માઇલ આપતા� નેણ �ચા� કરી
સહ–સ�સાર િનભાવતા, દા�પ�યની
ડોક�� હલાવ છ�, ‘સુચીઈઈઈ’ મોટા સાદે �યાસસાહ�બ ýહ�ર કરે ડબલ ડાયમ�ડ જુિબલી ઊજવતા� ઉ�સાહથી પૂછ� છ�. તમે કહો છો કાલે
ે
છ�, ‘સાહ�બ આવી ગયા છ�.’ તે સાહ�બ એટલે તમે, એક સમયના સુચી પિતપ�નીએ લો�ગ �ડ�ટ�સ વહાલ ચે�ટરની કોટ�મા� ક�સ છ�. હાલો
�યાસના સહકમી�, ને હાલ કોટ�મા� દુભાિષયા યાને ઇ�ટરિ�ટર, ને કરી લીધુ�, અવાજથી એકબીýના હાલો, િગરીશ, એક ડોઢ કલાકમા�
�યાસદ�પતીને હાયહલો કરવા આવી ચડ�લા વન ઓફ ડઝ�સ ઓફ વટ�માગુ�ઝ. ઇયર�મને અડકીને. અસલી ચે�ટર પ�ચી જવાય ને? તમે િવવેક
યસ�સર, સાિહ��યક એઝવેલેઝ નોન–સાિહ��યક િબગિબગ ને િલટલિલટલ કા�ઠયાવાડી ફોરમ સાથે ýણે કરો છો, ના, ના, હ�� ટ��સી કરી
શોટો બેગો ઢસડતા �યાસસાહ�બના �ારે ટકોરી વગાડતા હોય છ�, રાજકોટ આખાને બટક�� લઈશ તમારે નકામા ધ�ો ખાવાની
વારે તહ�વારે, સા�જે, મધરાતે ને સવારે. ભરીને. જ�ર નથી. િગરીશભાઈ કહ� છ� ઈ
ે
�યાસસાહ�બનો �બરો પાર કરો એટલે તમને અનુભવ નીલે ગગન (�ટોપ! વેઇટ, બહાન ઘરની બાહર નીકળવાનુ� થાય
થાય છ�, વહાલના એક દુગ�મા� �વે�યાનો. દુિનયાદારીની તમારા ગળામા તોપના ને. સુચીબહ�ન તાળી માગતા� જણાવે
�
ભૂતાવળો ને જ�ýળો ને વળગાડોના� ધાડા� ýણે ýદુમ�તરથી ક� તલે ગોળા જેવડા ઇમોશનના� છ� ક�, અમારે તો ઈ જ પય�ટન! (અરે?
�
છ� થઈ ýય છ�. �યાસસાહ�બે તમારી બેગ હાથમા લઈ પૂરણ ભરાણા� છ�, બેએક આજુબાજુ સૌ ચોધારે સામસામ ભેટીને
ે
લીધી છ� ને પોતે તમારા કરતા� ચાર વષ� મોટા હોવા છતા � મધુ રાય �ણ બોલાશ નહીં, તમારાથી, ને પર�પરને આ�ાસન આપે છ�, િગરીશ ને સુચી
ે
�
પટપટ દાદરો ચડી ‘તમારા’ �મમા મૂકી દે છ�, ક�મ ક� તમે હø �ુસકા� ભરીને રડાશે નહીં. પણ અરે?) �યાસના દીકરાદીકરી, ભ�ીýભ�ીø, િમ�ો,
�
સજ�રીમા�થી ઊભા થયેલા બીમાર છો! ýક� તે તો જુવાન ક� આધેડ સા�જ પડી છ�, �યાસસાહ�બ ‘શુ� લેશો? �કોચ?’ સ�બ�ધીઓ ટોળ�ટોળ� એકઠા થયા� છ�.)
ે
માટીડાઓની, બેગો પણ �યાસસાહ�બ એવી જ ઝડપથી ઝડપીને ઉપર એવી ��છા કરે છ�, તમે હા પાડો છો, ‘ý તમે પણ લેતા હોવ દરેકને પોતપોતાની રીતે િગરીશ �યાસ દુલાર કરેલુ� છ�, મધુલાલ
ગે�ટ�મમા� મૂકી આવતા હોય છ� ક�મ ક� એમને માણસો ગમે છ� અને એમને તો!’ ‘હા, હા, હ��યે લઈશ ને!’ નવાબી મહ�માનગિતના નખિશખ ઇજનેર ને િમ�લાલ, ને સુઘોષલાલ ને બીý ક�ટલા ડઝન લાટસાહ�બોને સતત
ુ
�
�યા વારે તહ�વારે, સા�જે, મધરાતે ને સવારે... �યાસસાહ�બ આપોઆપ તમારા મનમા� શુ� છ� તે ભા�પી લે છ�; મેથીના ગરમ �ાઇિસસના સમયે હાથ આ�યો છ�, ને ધરમરાý જેવા અýતશ�, કણ� જેવા
‘આવો, આવો,’ સુચીબહ�ન શરણાઈ સૂરે તમને આવકારે છ�. �યાસસાહ�બ ગોટા હાજર! ને સુચી મરચા� તળજે ભેગાભેગા, સુચી! ને કારેલા�નુ� શાક ઉદાર, અજુ�ન જેવા સખા ને િબરબલ જેવા હસમુખા િગરીશ �યાસનો એકએક
ટોક� છ�, ‘તુ� બેહરી છો પણ અમે બેહરા� નથી, રાડ�� ન પાડ!’ સુચીબહ�ન ડબલ બનાવજે! અરે સાહ�બ, મનેયે તમારી જેમ કડવુ� ભાવે, મેથી ને વાલની દાળ અવયવ �મશ: ન�ટ થતો ýય છ� ને સૌની સાથે �ક�લોલ કીધા પછી, રાતના
ે
�
ýરથી સામા થાય છ�, ‘તુ� વચમા� ન બોલ. હ�� મારે બોલવુ� હસ એટલા ýરથી ને કારેલા. ગુજરાતી લોકો કારેલા�ના શાકમા ખા�ડ નાખે પણ તમારી જેમ મનેયે બ�બે વા�યા સુધી પા�ક�તાની િસ�રયલુ� ýયા પછી, �ાત:કાળ� �યાસસાહ�બ
�
�
બોલીસ તારુ� સુ� ýય છ�? તારા મોઢ�થી બોલુ� છ��?’ આહા, આ એબસડ� સ�વાદ ઈ િબલક�લ ન ભાવે! �યાસસાહ�બ કહ� છ�. સુચીબહ�ન તડ�ક� છ�, અમે ક�િદ તારા �યા�સી વષ�—————— હવે એ ��ય ýવાશ નહીં, તમે �ખો મીંચી દો છો, �તે
ે
�
બોલી બ�ને પોતપોતાનામા� ગરકાવ થઈ ýય છ�, ýણે આ શ�દો કશુ� ક�યુિનક�ટ કારેલાના શાકમા ખા�ડ નાખી છ�? �યાસસાહ�બ તેની સામે ýયા વગર જવાબ આ આપણા સૌની િનયતી છ�, તેવી �તીિત સાથે. �ય�બક� યýમહ�.