Page 18 - DIVYA BHASKAR 022522
P. 18

Friday, February 25, 2022   |  18



                              િમ�તાની સ�િ� સ��યાથી નહીં, ��ણવ�ાથી ન�ી થાય ��.                              ýળવી રાખવા �ય�નો ક� સમýવટ કરવી પડ� અથવા તો ‘�પચા�રક
                                                                                                           પ�ર�મ’ કરવો પડ�, એવા િમ�ોથી આપણે �તર વધારતા જઈએ છીએ.
                  આપણી વ��ા�રક ભૂિમકા જેમ િવ�તરતી ýય ��, તેમ આપ�ં િમ�વત��ળ સ�કો�ાત�� ýય ��                 અને એટલે િમ�વતુ�ળ ઘટતુ� ýય છ�. તો શુ� કરવુ�? એનો અફસોસ કરવો
                                                                                                           ક� ઉજવણી?
                   િમ�વત��ળ સ�કો�ાત�� ýય તો                                                                ઈવો�યૂશનરી સાયકોલોિજ�ટ કહ�વાય છ� એવા ડનબરના મત �માણે કોઈ
                                                                                                             એનો જવાબ િ��ટશ માનવશા��ી રોિબન ડનબર પાસે છ�. જેમને
                                                                                                           એક મનુ�ય એના સમ� øવન દરિમયાન મહ�મ 150 અથ�સભર સ�બ�ધો
                                                                                                           જ ýળવી શક� છ�. આ સ��યાને Dunbar’s Number કહ�વાય છ�, પણ એનો
           એનો અફસોસ કરવો ક� ઉજવણી?                                                                        અથ� એ નથી ક� આપણા 150 િમ�ો હોઈ શક�. આ સ��યા આપણા� øવનમા�  �
                                                                                                           રહ�લા તમામ �થાયી સ�બ�ધો ક� ýડાણોની છ�.
                                                                                                             આપણા øવનમા� રહ�લા લોકો �ણ અલગ અલગ વતુ�ળોમા� વહ�ચાયેલા
                                                                                                                            �
                                                                                                           હોય છ�. એ �ણેય વતુ�ળની ક�લ સ��યા 150 છ�. જેને આપણે ‘ઈનર સક�લ’
                                                                                                           કહીએ છીએ, એમા� તો ફ�ત પા�ચ �ય��તઓ જ હોઈ શક�. આ વતુ�ળમા  �
                                                                                                           ફ�ત એવા� જ લોકો હોઈ શક�, જેની સાથે આપણા� ગાઢ અને ઘિન�� સ�બ�ધો
         િન     શાળ ક� કોલેજમા� હોઈએ �યારે આપ�ં િમ�વતુ�ળ િવશાળ હોય                                         હોય. કોઈ પણ ýતની ‘ઈમોશનલ લેબર’ કયા� િવના જેમની સામે આપણે
                છ�. જે આપણી સાથે િ�ક�ટ રમે, �ૂશનમા� આવે, આપણા
                                                                                                           પારદશ�કતા, િનખાલસતા અને આપણા મૂળ �વભાવ �માણે વતી� શકીએ.
                �લાસમા હોય ક� �રસેસમા સાથે ના�તો કરતો હોય, એ દરેક                                            મનોવ��ાિનકો અને સ�શોધકોના મત �માણે આપણી સુખાકારી માટ�
                                �
                      �
                                                                                                                            �
        જણ આપણો િમ� હોય. આપણા� દરેકના øવનમા� એક એવો સમય હોય છ�                                             પ�ીસ ક� પચાસ ઉપરછ�લા કને�શ�સ કરતા� ચાર ક� પા�ચ ગાઢ અને આ�મીય
                          �
        �યારે આપણા� િમ�વતુ�ળમા �વેશવા માટ�, કોઈએ મહ�નત નથી કરવી                                              િમ�ો વધારે જ�રી છ�.  િમ�તાની સ�િ� સ��યાથી નહીં, ગુણવ�ાથી
        પડતી. કોઈ પણ, િલટરલી કોઈ પણ આપણો િમ� બની શક� છ�, કારણ                                                 ન�ી થાય છ�.
        ક� �યારે િમ� બનાવવા માટ�ના આપણા� માપદ�ડ બહ� ઉદાર હોય છ�.                                                 કહ�વા ખાતર તો ફ�સબુકમા� પા�ચ હýર િમ�ો હોય છ�, પણ એમા�થી
        ટીનેજ ક� 20sમા� આપણે એવુ� માનતા� હોઈએ છીએ ક� િમ�ોની સ��યા                                              એવા ક�ટલા જેમની સાથે આપણે ભાવના�મક રીતે ýડાયેલા હોઈએ ?
                                                                                                                                                  �
        જેટલી વધારે, એટલો આન�દ વધારે. ક�ટલા�ક લોકો પોતાની લોકિ�યતા                                                વા�તિવક િવ�મા િમ�ો જેટલા ઓછા, એટલો ýત અને ક�ટ��બ
                                                                                                                             �
                                                                                                                                                  �
        ��થાિપત કરવાના ઉ�ે�યથી પણ વધારે િમ�ો ‘રાખતા’ હોય છ�.                                                    માટ� સમય વધારે. ý તમે વધુ પડતા લોકો માટ� હ�મેશા અવેલેબલ
        ક�ટલાકનો �વભાવ મળતાવડો હોય છ�, તો ક�ટલાક �ય�નપૂવ�ક િમ�ો                                                 રહો છો, તો એ તમારી ઉદારવાદી નીિત નથી. સમય અને �વનુ� મૂ�ય
        બનાવે છ�. િવશાળ િમ�વતુ�ળ હોવાની સૌથી સકારા�મક અસર                                                       સમજવાની અસમથ�તા છ�.
        આપણા� માનિસક �વા��ય પર પડ� છ�. એ આપણને �તીત કરાવે છ�                                                      અમે�રકન લેખક øમ રોનનુ� એક િવધાન મારુ� િ�ય છ�, ‘જે પા�ચ
        ક� આપણે પો�યુલર, કને�ટ�ડ, િ�ય અને �વીકાય� છીએ.                                                          �ય��તઓ સાથે તમે મહ�મ સમય પસાર કરો છો, તમે એ પા�ચ
          સમય જતા ઘ�ં બધુ� બદલાય છ�. આપ�ં િમ�વતુ�ળ સ�કોચાતુ� ýય                                                �ય��તઓની સરેરાશ છો.’ આપણી �ય��તગત ઉ�નિત માટ� આપણા�
                                                                                                                       �
        છ�. એના� મુ�ય �ણ કારણો છ�. પહ�લુ�, �ય��તગત રીતે જેમ આપણે                                               ઈનર સક�લમા યો�ય લાયકાત ધરાવતા િમ�ો હોવા અ�ય�ત જ�રી છ�.
        િવકસતા� જઈએ છીએ, તેમ એ ‘િવકિસત �ે�’ની યો�યતામા� ઉ�ીણ�                                                 ભલે થોડી અિતશયો��ત લાગે પણ ઈ�ટરનેટ પર બહ� જ ઉ�લેખાયેલુ�
        ન થઈ શકનારા િમ�ો આપમેળ� દૂર થતા ýય છ�. બીજુ�, ક�ટલાક                                                 એક �ચિલત �લ�ગ છ�, ‘If you are not losing friends, then you
        િમ�ો એટલે ખરી પડ� છ� કારણ ક� દુભા��યવશ તેઓ િવકસી                                                   are not growing up!’ આ િવધાનનુ� અથ�ઘટન બહ� જ કાળøપૂવ�ક કરવુ�
        જ નથી શકતા. આપણી �િતભા, �ગિત ક� િવ�તરી રહ�લા  �  અજવાળાનો                                          ર�ુ�, પણ એક વાત તો ન�ી છ�, આપણી વ�ચા�રક ભૂિમકા જેમ િવ�તરતી
        કામ/�ાન/ચ�ત�ય સાથે તેઓ કદમ નથી િમલાવી શકતા.                                                        ýય છ�, તેમ આપ�ં િમ�વતુ�ળ સ�કોચાતુ� ýય છ�. એ �વાથી�પ�ં નથી, એ
          િમ�વતુ�ળ ઘટતા જવાનુ� �ીજુ� અને સૌથી મહ�વનુ� કારણ   ઓ�ો�ાફ                                        ગિતશીલતાની અસર છ�.
        એ છ� ક� �મર વધવાની સાથે આપણે સમજદાર, પ�રપ�વ                                                          આપણે  દરેક,  આ�યા��મક  ઉ��ા�િતના  અલગ  અલગ  તબ�ામા  �
        અને ��ાવાન બનીએ છીએ. આપણી �ાથિમકતાઓ     ડૉ. િનિમ� ઓઝા                                અનેકવાર       હોઈએ છીએ. આપણા� તરંગો, �ý�, ભાવ અને િવ�તરણ સાથે જેઓ
        અને પસ�દગી બદલાય છ�. આપણા� શોખ, રુિચ અને િવષય               બદલાઈએ            છીએ. �મર વધવાની સાથે   સુમેળ સાધી શક� છ�, તેઓ સાથે ચાલી શક� છ�. બાકીના� િવખૂટા� પડતા�
        બદલાય છ�. ક��ટીનમા� ગ�પા મારવા ક� �શ િવશેની વાતોથી         જેને ýળવી રાખવાનો થાક લાગે એવી ‘હાઈ મે�ટ�ન�સ, લો-  ýય છ�. એમને છ�ક સુધી સાથે રાખવાની ન તો આપણી જવાબદારી છ�, ન
                                                                                   �
                                                                          ે
        લઈને મે�ડટ�શન કરવા સુધી, િજ�દગીની ટ��કી મુસાફરીમા આપણે   વે�યૂ’ િમ�તાન આપણે સહષ િવદાય આપીએ છીએ. જે િમ�ો   તો �મતા.
                                          �
                         અનુસંધાન
                                                            ‘ક�યાણયા�ી’ ગા�ધીøનુ� ચ�ર�દશ�ન કરાવતુ�, અનુ�ટ�પ છ�દમા� લખાયેલુ�   ઓઝોનના આવરણમા� કયા� �ાબ��� પ���?
        સમયના હ�તા�ર                                      દીઘ�કા�ય, ભાવ-ભાષા વડ� ભાવકને જકડી રાખે છ�.
                                                                  ‘���ન છો િનિ�તો ક��ુ�: ને ��તોની આશ છો,
                                                                        ે
        તેને મદદ પણ મળી રહ� છ�.                                     ��ા� પ�થ ભૂલેલી,���ી ક��ો �કાશ છો.             ઝોનના આવરણના દिक्षણ ीુવ નँलક આવલા िહःસામાં મોટુ ં
                                                                                                                                             ે
          અહી  1951થી  2019  સુધીની  સામા�ય  ચૂ�ટણીઓ  થઈ  છ�.  �ા�િતક   સખ! ક��ા�કા�ીની દુ��િત ના થતી કદી,  ઓ      ગાબડુ પz છે, જેણે સશોધકો કહ છે ત ूમાણે અत्યાર ે
                                                                      ે
              ં
                                                                                                                                   ં
                                                                                                                                          ે
                                                                                                                           ું
                                                                                                                       ં
                                                                                                                                              ે
                                                                       �
        સરકારોની �થાપનાના કારણે �ાદેિશક ચૂ�ટણી તો છ�ક 1920થી થતી આવી   �ાિ��ા �ેમના� બીý, ���ાના� જ એક દી’.           िવबમસજर्ક કદ ધારણ કયુर्ं છે. આ ગાબડાનુ क्षેऽફળ વધીન ે
                                                                                                                                               ં
        છ�. �તાપ િસ�હ ક�રોન, �ાની જેલ િસ�હ, �કાશ િસ�હ બાદલ, લ�ગોવાલ જેવા   સ��નુ� કા�� છો બાપુ! કા��નુ� સ�� છો તમ, ે  એन्ટાકिટકા કરતાં બમણું થઈ ગયું છે. સ�્ભાग्યે ઓઝોનના
                                                                                                                          र्
        નેતાઓ આ �દેશે આ�યા છ�. 1857 પછી સશ�� �વત��તા �દોલનની       ��ખતી કા��ને સ��ે: સ���� આ આપને નમે.’              ગાબડા તરફ આવતો ॊर्ँथ्વીનો ઘણોખરો ભાગ िનજर्ન છે.
        ‘ગદર’ પાટી�ની �થાપના પ�ýબમા થઈ અને તેનો િવ�તાર સાન �ા��સ�કો,   કરસનદાસ માણેકનુ� કા�ય ‘એક િદન �સુભીના� રે, હ�રના� લોચિનયા� મ�   જોક न्યૂઝીલેन्ડ અને દ, અમેिરકાની સાવ છવાડ રહેતા લોકો
                             �
                                                                                                                        ે
                                                                                                                                                 ે
                                                                                                                                               ે
        વ�કોવર થઈને છ�ક ýપાન સુધી પહ�ચી હતી. સરદાર ભગત િસ�હ અને   દી�ા�.’ દીઘ� ગીત-પદ ýણીતુ� છ�. મ�િદરોમા� ધિનકો અ�નક�ટ કરે છ� ને મ�િદર   સામે થોડુઘણુ જોખમ છે ખरुં. ગાબડુ बમશઃ એના મહत्तમ
                                                                                                                           ં
                                                                                                                              ં
                                                                                                                                           ં
        સાથીદારોએ લાહોરમા� ખળભળાવી મૂક� તેવો ઐિતહાિસક સ�ઘષ� કય� અને   બહાર ગરીબો ટળવળ� છ�. ઈ�રની  �ખો તો ગરીબો માટ� રડ� છ�! પણ   કદ તરફ આગળ વધી રअयુ છે. એક વાર એનો એिરયા
                                                                                                                                      ં
        ફા�સીએ ચડનારા પ�ýબીઓ અને શીખોની સ��યા તો 1000 જેટલી છ�.   સમાજ તો દ�ભી છ�.                                    મેિक्સમમ થશે પછी ગાબડુ સકોચાવાનુ શरू કરी દેશે.
                                                                                                                                       ં
                                                                                                                                         ં
                                                                                                                                               ં
        લાલા લાજપતરાય જેવા અડીખમ આય�સમાø નેતા પ�ýબે આ�યા છ�.   કરસનદાસ માણેકનુ� સુ�દર ગીત આજે ગુજરાતમા� ��યેક શાળામા ગવાય   ઓઝોનનુ ગાબડુ આમ તો ऽીસ વષर्થી મોટુ થઈ રअयુ છે, પણ હવે તેના
                                                                                                  �
                                                                                                                                            ં
                                                                                                                      ં
                                                                                                                                       ં
                                                                                                                 ં
                       ં
        આગામી માચ�મા� અહી નવી સરકાર બનશે. મતદારનો િનણ�ય રસ�દ   છ�. કિવની આ રચના ‘િસ�નેચર પોયમ’ તરીક� ખૂબ િ�ય છ�: ‘øવન �જિલ   िવःતરણની ગिત ધીમી પડી ગઈ છે. અલબत्त, ઓઝોનનુ લેયર પૂવવત્ થવા
                                                                                                                                             ં
                                                                                                                                                   र्
        બની જશે.                                          થાý, મારુ� øવન �જિલ થાý, ભૂ�યા� કાજે ભોજન બનý, તર�યા�નુ� જળ   લાग्યુ છે કે કેમ ત ખાતરीપૂવક કહવા માટ હँल રાહ જોવી પડશે.
                                                                                                               ં
                                                                                                                      ે
                                                                                                                                    ે
                                                                                                                               ે
                                                                                                                            र्
                                                          થાý.’
                                                                          �
        ���ના મલકમા�                                        ‘લા�ા�હ’ દીઘ� કા�યમા ક��ણના øવનની �યથા-વેદના વણ�વાઈ છ�. ‘રામ
                                                          તારો દીવડો’ સ�ચયમા� આ�� ભ��તભયા� કા�યો આપનાર  માણેકનુ� તા. 18-  ખરેખર તૂ��લ�� નસીબ!
        મા�યિમક િશ�ણ �યા જ લીધુ�. ગા�ધીøની અસહકારની ચળવળ વખતે તેઓ   1-1978મા� અવસાન થયુ� હતુ�. �
                     �
                                                 ં
        અ�યાસ છોડી 1921મા� ગુજરાત િવ�ાપી�મા� આવેલા, પણ અહી એમનુ�                                                    મ છે એન જેમી
                                                                                                                          ું
        �યાન �દોલનોમા� હોવાથી પરી�ાઓ ન આપી શ�યા. પાછા કરા�ચી ગયા.   માયથોલોø                                 ના     ડોબન.  જેમી
        �યા�ની ડી. જે. કોલેજમા� દાખલ થયા. 1927થી 1930 વ�ે સ��ક�ત-��ેø                                               िॄટનનો નંબર
        સાથે બી.એ. થયા. �યા�ની બે �ક�લોમા� આચાય� પદે રહ�લા ને વળી 1930-  ýક� �વ���છક આ�મહ�યાની ધારણાનો સહ�લાઇથી દુરુપયોગ પણ કરવામા�   વન મોટોबોસ રાઇડર છે અને
                                                                                     �
        1932મા� �દોલનો સાથે જેલવાસ વે��લો. 1939થી મુ�બઈ આવી વસે છ� ને   આવી શક� છ�. જેમ ક� ભારતમા� સતી �થામા બ�યુ�. સતી થવાનો મૂળ હ�તુ   દુिનયાનો  સૌથી  ભાંગલો-
        જ�મભૂિમ સમેત અનેક પ�ોમા� ત��ી-પ�કાર રહ� છ�. ‘નિચક�તા’ માિસક કાઢ�   યુ� દરિમયાન મિહલાઓને ગેરવત�નથી બચાવવાનો અને ��ીઓ �ારા પિત   ટટલો  માણસ  છે.  એના
                                                                                                            ૂ
                                   �
        છ� અને 1924થી શ� કરેલી લેખન ��િ�મા આગળ વધતા રહ� છ�. �યાસ,   ��યે પોતાનો �ેમ �ય�ત કરવાનો હતો. ýક� સમય વીતવા સાથે આ �થા   અંગેઅંગમાં  ભાંગટટ  થઈ
                                                                                                                        ૂ
                                       �
                                                                                    �
        વ�શ�પાયન તથા પ�ના ઉપનામથી કિવતા-વાતા-િનબ�ધો લખતા માણેક   ‘અિન��છત’ િવધવાઓથી મુ��ત મેળવવામા પ�રવિત�ત થઇ ગઇ. તેમના માટ�   ચૂકी છે. જેમી રેસ દરिમયાન
                                               �
        કિવતા �ે� વધુ �યાનપા� લખ છ�. એમના� સ�ચયોમા�- ‘ખાખના પોયણા�’,   એકમા� િવક�પ મથુરા અને કાશીના� િવધવા-ઘરોમા� જઇને વસવાનો જ ર�ો.   એટલી  ગજબનાક  ઝડપે
               ે
                           ે
        ‘આલબેલ’, ‘મહોબતને મા�ડવે’, ‘�ેમધનુ�ય’, ‘ક�યાણયા�ી’, ‘મ�યા��ન’   સતીની મોટાઇ કરીને મિહલાઓને �વય�ને ýતે જ મારી નાખવા માટ�   મોટરસાઇકલ ભગાવ છે અને
                                                                                                                        ે
        વગેરે વધુ ન�ધપા� છ�. એમણે મહાભારતની કથાઓ ‘વ�શ�પાયનની વાણી’   દબાણ કરવામા� આ�યુ�. તેમના લાલચી સગા�સ�બ�ધીઓ તેમના �ત પિતઓની   એટલી ખરાબ રीતે પછડાતો રહે છે કે જોનારાંના ँवાસ અ�ર થઈ हॄય. લોકોન ે
        નામે ચાર ભાગમા� આપી હતી, જેનુ� આજે પણ મૂ�ય �કી શકાય. કિવતામા�   સ�પિ� હડપવા લા�યા.                 એ પણ તરત સમहॄઈ हॄય કે આને દુिનયાના ‘મોःટ ॄોકન મેન’ન िબरुદ
                                                                                                                                                    ું
        �ેમ અને કથા-િનબ�ધોમા� િવચાર તથા øવનમૂ�યોને આલેખનાર સજ�ક તરીક�   એવુ� પણ બનવાýગ છ� ક� જેઓ પોતાના �� અને બીમાર સ�બ�ધીઓની   અમःતુ નથી મळ्યુ. ‘મારા એક ખભામાં આઠ ःबૂ અને એક प्લેટ िફટ કરવામાં
                                                                                                                      ં
                                                                                                               ં
        માણેક હø યાદ કરાતા કિવ છ�. ભ��તકા�યો, બાળનાટકો તથા અનુવાદો પણ   સ�ભાળ કરવા નથી ઇ�છતા તેઓ ઇ�છા��યુના પ�મા� કોઇ કાયદાનો દુરુપયોગ   આव्યા છે,’ જેમી ગવથી કહ છે, ‘મારા જમણા હાથની કોણી અને કાંડા વच्ચે
                                                                                                                            ે
                                                                                                                        र्
                                         �
                                    �
        એમણે આ�યા� છ�. ગા�ધી યુગની કા�યબાનીમા રચાયેલા એમના� કા�યોમા�થી   કરશે, પણ ઇ�છા��યુને મ�જૂરી ન આપી, કાયદો અનેક લોકોની વેદના અને   16 ःबૂ અને બે प्લેટ જડાયેલી છે. આ બધું ટાઇટેिનયમ ધાતુમાંથી બનેલું છે
        થોડ�� આચમન કરીએ:                                  દુ:ખ વધારી શક� છ�.                               એટલે એરપોટ પર ચેिકંગ દરिમયાન કોઈ મને અટકાવતુ નથી!’
                                                                                                                    र्
                                                                                                                                            ં
   13   14   15   16   17   18   19   20   21   22   23