Page 18 - DIVYA BHASKAR 022522
P. 18
Friday, February 25, 2022 | 18
િમ�તાની સ�િ� સ��યાથી નહીં, ��ણવ�ાથી ન�ી થાય ��. ýળવી રાખવા �ય�નો ક� સમýવટ કરવી પડ� અથવા તો ‘�પચા�રક
પ�ર�મ’ કરવો પડ�, એવા િમ�ોથી આપણે �તર વધારતા જઈએ છીએ.
આપણી વ��ા�રક ભૂિમકા જેમ િવ�તરતી ýય ��, તેમ આપ�ં િમ�વત��ળ સ�કો�ાત�� ýય �� અને એટલે િમ�વતુ�ળ ઘટતુ� ýય છ�. તો શુ� કરવુ�? એનો અફસોસ કરવો
ક� ઉજવણી?
િમ�વત��ળ સ�કો�ાત�� ýય તો ઈવો�યૂશનરી સાયકોલોિજ�ટ કહ�વાય છ� એવા ડનબરના મત �માણે કોઈ
એનો જવાબ િ��ટશ માનવશા��ી રોિબન ડનબર પાસે છ�. જેમને
એક મનુ�ય એના સમ� øવન દરિમયાન મહ�મ 150 અથ�સભર સ�બ�ધો
જ ýળવી શક� છ�. આ સ��યાને Dunbar’s Number કહ�વાય છ�, પણ એનો
એનો અફસોસ કરવો ક� ઉજવણી? અથ� એ નથી ક� આપણા 150 િમ�ો હોઈ શક�. આ સ��યા આપણા� øવનમા� �
રહ�લા તમામ �થાયી સ�બ�ધો ક� ýડાણોની છ�.
આપણા øવનમા� રહ�લા લોકો �ણ અલગ અલગ વતુ�ળોમા� વહ�ચાયેલા
�
હોય છ�. એ �ણેય વતુ�ળની ક�લ સ��યા 150 છ�. જેને આપણે ‘ઈનર સક�લ’
કહીએ છીએ, એમા� તો ફ�ત પા�ચ �ય��તઓ જ હોઈ શક�. આ વતુ�ળમા �
ફ�ત એવા� જ લોકો હોઈ શક�, જેની સાથે આપણા� ગાઢ અને ઘિન�� સ�બ�ધો
િન શાળ ક� કોલેજમા� હોઈએ �યારે આપ�ં િમ�વતુ�ળ િવશાળ હોય હોય. કોઈ પણ ýતની ‘ઈમોશનલ લેબર’ કયા� િવના જેમની સામે આપણે
છ�. જે આપણી સાથે િ�ક�ટ રમે, �ૂશનમા� આવે, આપણા
પારદશ�કતા, િનખાલસતા અને આપણા મૂળ �વભાવ �માણે વતી� શકીએ.
�લાસમા હોય ક� �રસેસમા સાથે ના�તો કરતો હોય, એ દરેક મનોવ��ાિનકો અને સ�શોધકોના મત �માણે આપણી સુખાકારી માટ�
�
�
�
જણ આપણો િમ� હોય. આપણા� દરેકના øવનમા� એક એવો સમય હોય છ� પ�ીસ ક� પચાસ ઉપરછ�લા કને�શ�સ કરતા� ચાર ક� પા�ચ ગાઢ અને આ�મીય
�
�યારે આપણા� િમ�વતુ�ળમા �વેશવા માટ�, કોઈએ મહ�નત નથી કરવી િમ�ો વધારે જ�રી છ�. િમ�તાની સ�િ� સ��યાથી નહીં, ગુણવ�ાથી
પડતી. કોઈ પણ, િલટરલી કોઈ પણ આપણો િમ� બની શક� છ�, કારણ ન�ી થાય છ�.
ક� �યારે િમ� બનાવવા માટ�ના આપણા� માપદ�ડ બહ� ઉદાર હોય છ�. કહ�વા ખાતર તો ફ�સબુકમા� પા�ચ હýર િમ�ો હોય છ�, પણ એમા�થી
ટીનેજ ક� 20sમા� આપણે એવુ� માનતા� હોઈએ છીએ ક� િમ�ોની સ��યા એવા ક�ટલા જેમની સાથે આપણે ભાવના�મક રીતે ýડાયેલા હોઈએ ?
�
જેટલી વધારે, એટલો આન�દ વધારે. ક�ટલા�ક લોકો પોતાની લોકિ�યતા વા�તિવક િવ�મા િમ�ો જેટલા ઓછા, એટલો ýત અને ક�ટ��બ
�
�
��થાિપત કરવાના ઉ�ે�યથી પણ વધારે િમ�ો ‘રાખતા’ હોય છ�. માટ� સમય વધારે. ý તમે વધુ પડતા લોકો માટ� હ�મેશા અવેલેબલ
ક�ટલાકનો �વભાવ મળતાવડો હોય છ�, તો ક�ટલાક �ય�નપૂવ�ક િમ�ો રહો છો, તો એ તમારી ઉદારવાદી નીિત નથી. સમય અને �વનુ� મૂ�ય
બનાવે છ�. િવશાળ િમ�વતુ�ળ હોવાની સૌથી સકારા�મક અસર સમજવાની અસમથ�તા છ�.
આપણા� માનિસક �વા��ય પર પડ� છ�. એ આપણને �તીત કરાવે છ� અમે�રકન લેખક øમ રોનનુ� એક િવધાન મારુ� િ�ય છ�, ‘જે પા�ચ
ક� આપણે પો�યુલર, કને�ટ�ડ, િ�ય અને �વીકાય� છીએ. �ય��તઓ સાથે તમે મહ�મ સમય પસાર કરો છો, તમે એ પા�ચ
સમય જતા ઘ�ં બધુ� બદલાય છ�. આપ�ં િમ�વતુ�ળ સ�કોચાતુ� ýય �ય��તઓની સરેરાશ છો.’ આપણી �ય��તગત ઉ�નિત માટ� આપણા�
�
છ�. એના� મુ�ય �ણ કારણો છ�. પહ�લુ�, �ય��તગત રીતે જેમ આપણે ઈનર સક�લમા યો�ય લાયકાત ધરાવતા િમ�ો હોવા અ�ય�ત જ�રી છ�.
િવકસતા� જઈએ છીએ, તેમ એ ‘િવકિસત �ે�’ની યો�યતામા� ઉ�ીણ� ભલે થોડી અિતશયો��ત લાગે પણ ઈ�ટરનેટ પર બહ� જ ઉ�લેખાયેલુ�
ન થઈ શકનારા િમ�ો આપમેળ� દૂર થતા ýય છ�. બીજુ�, ક�ટલાક એક �ચિલત �લ�ગ છ�, ‘If you are not losing friends, then you
િમ�ો એટલે ખરી પડ� છ� કારણ ક� દુભા��યવશ તેઓ િવકસી are not growing up!’ આ િવધાનનુ� અથ�ઘટન બહ� જ કાળøપૂવ�ક કરવુ�
જ નથી શકતા. આપણી �િતભા, �ગિત ક� િવ�તરી રહ�લા � અજવાળાનો ર�ુ�, પણ એક વાત તો ન�ી છ�, આપણી વ�ચા�રક ભૂિમકા જેમ િવ�તરતી
કામ/�ાન/ચ�ત�ય સાથે તેઓ કદમ નથી િમલાવી શકતા. ýય છ�, તેમ આપ�ં િમ�વતુ�ળ સ�કોચાતુ� ýય છ�. એ �વાથી�પ�ં નથી, એ
િમ�વતુ�ળ ઘટતા જવાનુ� �ીજુ� અને સૌથી મહ�વનુ� કારણ ઓ�ો�ાફ ગિતશીલતાની અસર છ�.
એ છ� ક� �મર વધવાની સાથે આપણે સમજદાર, પ�રપ�વ આપણે દરેક, આ�યા��મક ઉ��ા�િતના અલગ અલગ તબ�ામા �
અને ��ાવાન બનીએ છીએ. આપણી �ાથિમકતાઓ ડૉ. િનિમ� ઓઝા અનેકવાર હોઈએ છીએ. આપણા� તરંગો, �ý�, ભાવ અને િવ�તરણ સાથે જેઓ
અને પસ�દગી બદલાય છ�. આપણા� શોખ, રુિચ અને િવષય બદલાઈએ છીએ. �મર વધવાની સાથે સુમેળ સાધી શક� છ�, તેઓ સાથે ચાલી શક� છ�. બાકીના� િવખૂટા� પડતા�
બદલાય છ�. ક��ટીનમા� ગ�પા મારવા ક� �શ િવશેની વાતોથી જેને ýળવી રાખવાનો થાક લાગે એવી ‘હાઈ મે�ટ�ન�સ, લો- ýય છ�. એમને છ�ક સુધી સાથે રાખવાની ન તો આપણી જવાબદારી છ�, ન
�
ે
લઈને મે�ડટ�શન કરવા સુધી, િજ�દગીની ટ��કી મુસાફરીમા આપણે વે�યૂ’ િમ�તાન આપણે સહષ િવદાય આપીએ છીએ. જે િમ�ો તો �મતા.
�
અનુસંધાન
‘ક�યાણયા�ી’ ગા�ધીøનુ� ચ�ર�દશ�ન કરાવતુ�, અનુ�ટ�પ છ�દમા� લખાયેલુ� ઓઝોનના આવરણમા� કયા� �ાબ��� પ���?
સમયના હ�તા�ર દીઘ�કા�ય, ભાવ-ભાષા વડ� ભાવકને જકડી રાખે છ�.
‘���ન છો િનિ�તો ક��ુ�: ને ��તોની આશ છો,
ે
તેને મદદ પણ મળી રહ� છ�. ��ા� પ�થ ભૂલેલી,���ી ક��ો �કાશ છો. ઝોનના આવરણના દिक्षણ ीુવ નँलક આવલા िહःસામાં મોટુ ં
ે
અહી 1951થી 2019 સુધીની સામા�ય ચૂ�ટણીઓ થઈ છ�. �ા�િતક સખ! ક��ા�કા�ીની દુ��િત ના થતી કદી, ઓ ગાબડુ પz છે, જેણે સશોધકો કહ છે ત ूમાણે અत्યાર ે
ે
ં
ં
ે
ું
ં
ે
�
સરકારોની �થાપનાના કારણે �ાદેિશક ચૂ�ટણી તો છ�ક 1920થી થતી આવી �ાિ��ા �ેમના� બીý, ���ાના� જ એક દી’. िવबમસજर्ક કદ ધારણ કયુर्ं છે. આ ગાબડાનુ क्षેऽફળ વધીન ે
ં
છ�. �તાપ િસ�હ ક�રોન, �ાની જેલ િસ�હ, �કાશ િસ�હ બાદલ, લ�ગોવાલ જેવા સ��નુ� કા�� છો બાપુ! કા��નુ� સ�� છો તમ, ે એन्ટાકिટકા કરતાં બમણું થઈ ગયું છે. સ�્ભાग्યે ઓઝોનના
र्
નેતાઓ આ �દેશે આ�યા છ�. 1857 પછી સશ�� �વત��તા �દોલનની ��ખતી કા��ને સ��ે: સ���� આ આપને નમે.’ ગાબડા તરફ આવતો ॊर्ँथ्વીનો ઘણોખરો ભાગ िનજर्ન છે.
‘ગદર’ પાટી�ની �થાપના પ�ýબમા થઈ અને તેનો િવ�તાર સાન �ા��સ�કો, કરસનદાસ માણેકનુ� કા�ય ‘એક િદન �સુભીના� રે, હ�રના� લોચિનયા� મ� જોક न्યૂઝીલેन्ડ અને દ, અમેिરકાની સાવ છવાડ રહેતા લોકો
�
ે
ે
ે
વ�કોવર થઈને છ�ક ýપાન સુધી પહ�ચી હતી. સરદાર ભગત િસ�હ અને દી�ા�.’ દીઘ� ગીત-પદ ýણીતુ� છ�. મ�િદરોમા� ધિનકો અ�નક�ટ કરે છ� ને મ�િદર સામે થોડુઘણુ જોખમ છે ખरुં. ગાબડુ बમશઃ એના મહत्तમ
ં
ં
ં
સાથીદારોએ લાહોરમા� ખળભળાવી મૂક� તેવો ઐિતહાિસક સ�ઘષ� કય� અને બહાર ગરીબો ટળવળ� છ�. ઈ�રની �ખો તો ગરીબો માટ� રડ� છ�! પણ કદ તરફ આગળ વધી રअयુ છે. એક વાર એનો એिરયા
ં
ફા�સીએ ચડનારા પ�ýબીઓ અને શીખોની સ��યા તો 1000 જેટલી છ�. સમાજ તો દ�ભી છ�. મેિक्સમમ થશે પછी ગાબડુ સકોચાવાનુ શरू કરी દેશે.
ં
ં
ં
લાલા લાજપતરાય જેવા અડીખમ આય�સમાø નેતા પ�ýબે આ�યા છ�. કરસનદાસ માણેકનુ� સુ�દર ગીત આજે ગુજરાતમા� ��યેક શાળામા ગવાય ઓઝોનનુ ગાબડુ આમ તો ऽીસ વષर्થી મોટુ થઈ રअयુ છે, પણ હવે તેના
�
ં
ં
ં
ં
ં
આગામી માચ�મા� અહી નવી સરકાર બનશે. મતદારનો િનણ�ય રસ�દ છ�. કિવની આ રચના ‘િસ�નેચર પોયમ’ તરીક� ખૂબ િ�ય છ�: ‘øવન �જિલ िવःતરણની ગिત ધીમી પડી ગઈ છે. અલબत्त, ઓઝોનનુ લેયર પૂવવત્ થવા
ં
र्
બની જશે. થાý, મારુ� øવન �જિલ થાý, ભૂ�યા� કાજે ભોજન બનý, તર�યા�નુ� જળ લાग्યુ છે કે કેમ ત ખાતરीપૂવક કહવા માટ હँल રાહ જોવી પડશે.
ં
ે
ે
ે
र्
થાý.’
�
���ના મલકમા� ‘લા�ા�હ’ દીઘ� કા�યમા ક��ણના øવનની �યથા-વેદના વણ�વાઈ છ�. ‘રામ
તારો દીવડો’ સ�ચયમા� આ�� ભ��તભયા� કા�યો આપનાર માણેકનુ� તા. 18- ખરેખર તૂ��લ�� નસીબ!
મા�યિમક િશ�ણ �યા જ લીધુ�. ગા�ધીøની અસહકારની ચળવળ વખતે તેઓ 1-1978મા� અવસાન થયુ� હતુ�. �
�
ં
અ�યાસ છોડી 1921મા� ગુજરાત િવ�ાપી�મા� આવેલા, પણ અહી એમનુ� મ છે એન જેમી
ું
�યાન �દોલનોમા� હોવાથી પરી�ાઓ ન આપી શ�યા. પાછા કરા�ચી ગયા. માયથોલોø ના ડોબન. જેમી
�યા�ની ડી. જે. કોલેજમા� દાખલ થયા. 1927થી 1930 વ�ે સ��ક�ત-��ેø िॄટનનો નંબર
સાથે બી.એ. થયા. �યા�ની બે �ક�લોમા� આચાય� પદે રહ�લા ને વળી 1930- ýક� �વ���છક આ�મહ�યાની ધારણાનો સહ�લાઇથી દુરુપયોગ પણ કરવામા� વન મોટોबોસ રાઇડર છે અને
�
1932મા� �દોલનો સાથે જેલવાસ વે��લો. 1939થી મુ�બઈ આવી વસે છ� ને આવી શક� છ�. જેમ ક� ભારતમા� સતી �થામા બ�યુ�. સતી થવાનો મૂળ હ�તુ દુिનયાનો સૌથી ભાંગલો-
જ�મભૂિમ સમેત અનેક પ�ોમા� ત��ી-પ�કાર રહ� છ�. ‘નિચક�તા’ માિસક કાઢ� યુ� દરિમયાન મિહલાઓને ગેરવત�નથી બચાવવાનો અને ��ીઓ �ારા પિત ટટલો માણસ છે. એના
ૂ
�
છ� અને 1924થી શ� કરેલી લેખન ��િ�મા આગળ વધતા રહ� છ�. �યાસ, ��યે પોતાનો �ેમ �ય�ત કરવાનો હતો. ýક� સમય વીતવા સાથે આ �થા અંગેઅંગમાં ભાંગટટ થઈ
ૂ
�
�
વ�શ�પાયન તથા પ�ના ઉપનામથી કિવતા-વાતા-િનબ�ધો લખતા માણેક ‘અિન��છત’ િવધવાઓથી મુ��ત મેળવવામા પ�રવિત�ત થઇ ગઇ. તેમના માટ� ચૂકी છે. જેમી રેસ દરिમયાન
�
કિવતા �ે� વધુ �યાનપા� લખ છ�. એમના� સ�ચયોમા�- ‘ખાખના પોયણા�’, એકમા� િવક�પ મથુરા અને કાશીના� િવધવા-ઘરોમા� જઇને વસવાનો જ ર�ો. એટલી ગજબનાક ઝડપે
ે
ે
‘આલબેલ’, ‘મહોબતને મા�ડવે’, ‘�ેમધનુ�ય’, ‘ક�યાણયા�ી’, ‘મ�યા��ન’ સતીની મોટાઇ કરીને મિહલાઓને �વય�ને ýતે જ મારી નાખવા માટ� મોટરસાઇકલ ભગાવ છે અને
ે
વગેરે વધુ ન�ધપા� છ�. એમણે મહાભારતની કથાઓ ‘વ�શ�પાયનની વાણી’ દબાણ કરવામા� આ�યુ�. તેમના લાલચી સગા�સ�બ�ધીઓ તેમના �ત પિતઓની એટલી ખરાબ રीતે પછડાતો રહે છે કે જોનારાંના ँवાસ અ�ર થઈ हॄય. લોકોન ે
નામે ચાર ભાગમા� આપી હતી, જેનુ� આજે પણ મૂ�ય �કી શકાય. કિવતામા� સ�પિ� હડપવા લા�યા. એ પણ તરત સમहॄઈ हॄય કે આને દુिનયાના ‘મોःટ ॄોકન મેન’ન िબरुદ
ું
�ેમ અને કથા-િનબ�ધોમા� િવચાર તથા øવનમૂ�યોને આલેખનાર સજ�ક તરીક� એવુ� પણ બનવાýગ છ� ક� જેઓ પોતાના �� અને બીમાર સ�બ�ધીઓની અમःતુ નથી મळ्યુ. ‘મારા એક ખભામાં આઠ ःबૂ અને એક प्લેટ िફટ કરવામાં
ં
ં
માણેક હø યાદ કરાતા કિવ છ�. ભ��તકા�યો, બાળનાટકો તથા અનુવાદો પણ સ�ભાળ કરવા નથી ઇ�છતા તેઓ ઇ�છા��યુના પ�મા� કોઇ કાયદાનો દુરુપયોગ આव्યા છે,’ જેમી ગવથી કહ છે, ‘મારા જમણા હાથની કોણી અને કાંડા વच्ચે
ે
र्
�
�
એમણે આ�યા� છ�. ગા�ધી યુગની કા�યબાનીમા રચાયેલા એમના� કા�યોમા�થી કરશે, પણ ઇ�છા��યુને મ�જૂરી ન આપી, કાયદો અનેક લોકોની વેદના અને 16 ःबૂ અને બે प्લેટ જડાયેલી છે. આ બધું ટાઇટેिનયમ ધાતુમાંથી બનેલું છે
થોડ�� આચમન કરીએ: દુ:ખ વધારી શક� છ�. એટલે એરપોટ પર ચેिકંગ દરिમયાન કોઈ મને અટકાવતુ નથી!’
र्
ં