Page 18 - DIVYA BHASKAR 051322

Friday, May 13, 2022 | 18

ે
ઓળખાણ હોવી અન ýળવી રાખવી સારી બાબત ��, પરંતુ કોઈને ઓળખવુ� એટલે �ુ�? આગળ વધીને સ�બ�ધ �તરંગ બને �યારે આપણે માની લઈએ છીએ ક� હવે
એને સ�પૂણ�પણે ઓળખી શ�યા છીએ. ઘણી વાર એમા� થાપ ખાઈએ છીએ.
�
કોઈને સ�પૂણ�પણે ઓળખી લેવુ� મોટામા� મોટો �મ સાિબત થાય છ�. ઘણા
ઓળખવા અન ન ઓળખવાની વ�ે ધારી લીધેલી ઓળખાણમા આપણી અપે�ા ભળ� છ�. �યારેક તો િનકટમા� િનકટ
ે
લોકોને કહ�તા સા�ભળીએ છીએ – મ� એના િવશે આવુ� નહોતુ� ધાયુ�. આપણે
�
�ય��તને પણ સાચા અથ�મા� ઓળખી શકતા� નથી.
��ેø નવલકથાકાર ઈ.એમ. ફો�ટરનુ� વા�ય યાદ આવે – ‘આપણે
ે
વધુમા� વધુ કોઈ �ય��ત િવશ અનુમાન કરી શકીએ.’ શ�ય છ� ક� કોઈની સાથે
�
�
�
એ ક �� વડીલને ર�તામા, લ�ન�સ�ગે, બગીચામા ક� બીજે �યા�ક ‘બાકી તારા બાપુø જેવા િશ�ક મ�યા ન હોત તો મારા જેવો ઠોઠડો øવનમા� ઓળખાણ િવકસે પછી એના� ક�ટલા�ક પાસા તરફ �યાન ýય અને એ �ય��ત
કોઈ �ય��ત અચાનક મળ� અને આ�મીયતાથી વાતો કરવા લાગે
ક�ઈ કરી શ�યો ન હોત.’ તો એ મારા િપતાø પાસે ભ�યો છ� એટલુ� ન�ી
અýણી લાગવા મા�ડ�. સાચા સ�બ�ધનો આધાર એકબીýને ઓળખવા અને ન
�યારે એ મૂ��ાઈ જતા અને એને તા�યા કરતા. કશુ�ક યાદ આવતુ� થયુ�. ‘હ�� તો કા�ય ભૂ�યો નથી! આપણે રોજ સા�જે તારા ઘરની શેરીમા� ક�વા ઓળખવા પર રહ� છ�.
�
હોય, છતા ન આવતુ� હોય. એમના મોઢા પર હ�યે છ� અને હોઠ� નથી હ�તુતુ ને લ�ગડી ને ખો-ખો રમતા... બહ� મýના િદવસો હતા.’ અમે�રકાના લેખક ગે�રસન ક�ઇલરે ક�ુ� છ� : ‘મોટા
આવતુ� – જેવો ભાવ આવી જતો. �યારેક પ�રિચતની ઓળખાણ એ મને મારા બાળપણની શેરીમા� લઈ ગયો. મ� િહ�મત ભાગના લોકો ધારી લે છ� ક� તેઓ એકમેકને બહ� સારી
�
પડ� તો એનુ� નામ યાદ ન આવે. �યારેક ભળતુ� નામ બોલી કરીને ધીરેકથી પૂછી લીધુ� : ‘શુ� નામ ક�ુ� તમારુ�?’ રીતે ઓળખે છ�. વા�તવમા તેઓ ઓળખતા હોતા�
�
ýય. ભૂલ સુધારવામા� આવે �યારે ભ�ઠપ છ�પાવવા માથુ� ��બકી એ ખડખડાટ હ�યો. ‘તુ� યાર, હø એવો જ નથી. કદાચ �યારેય ઓળખી ન શક�. એ કારણે તેઓ
હલાવતા અને આડ��અવળ�� ýઈ લેતા. એમનુ� �યાન વાતોમા�થી ભુલકણો ર�ો! મારુ� નામ ભૂલી ગયો? હ�� જસવ�ત અધૂરી ઓળખાણમા અટવાય છ�. ક�ટલાક વા�ચકો
�
ખસી જતુ� અને એ મનમા� પડ�લી અનેક ઓળખાણોના વીનેશ �તાણી – જસવ�િતયો, યાર!’ મ� પણ એની સાથે પાના� ફ�રવીને જ આખુ� પુ�તક વા�ચી લીધાનો સ�તોષ
ઢગલામા�થી સામેની �ય��તને શોધવા લાગતા. એવુ� વારંવાર ખડખડાટ હસવાનો ડોળ કય�. ‘હા... હા... માની લે છ�. એ જ રીતે આપણે પાના� ફ�રવીને બીýને
બનવા લા�ય. પછી એ બો�યા િવના ��મત કરતા, ýણે કહ�તા જસવ�ત... ક�ટલા� બધા� વષ� તારો અવાજ ઓળખવાનો દ�ભ કરીએ છીએ.’ બીýની વાત જવા
ુ�
�
હોય ક� એ એને ઓળખે છ�, છતા ઓળખાણ પડતી નથી. �મરને સા�ભ�યો! છ� ક�મ તુ�?’ ઘણા િદવસ પછી પણ દઈએ, આપણે પોતાની ýતને પણ ક�ટલી ઓળખીએ
લીધે એ વડીલ ઓળખવા અને ન ઓળખવાની વ�ે �યા�ક ફસાઈ ગયા હ�� એને ઓળખાણની િવ��િતના ઢગલામા�થી શોધી છીએ? કોઈએ ક�ુ� છ� : ‘હ�� તમારી �ખોમા� ý� છ�� �યારે
હતા. શ�યો નથી. ýણવા ઉ�સુક હો� છ�� ક� તમને મારી �ખોમા� શુ� દેખાય
�
આ �કારની તકલીફ ��ાવ�થામા જ પડ� એવુ� નથી. કોઈ પણ �મરે બની ઓળખાણ હોવી અને ýળવી છ�?’
શક�. કોઈકને ઘણા સમય પછી મળીએ અને એ �ય��ત જૂની ઓળખાણના રાખવી સારી બાબત છ�, પરંતુ
બધા જ ઉમળકા સાથે આપણી સાથે વાતો કરવા લાગે �યારે સમýય નહીં ક� કોઈને ઓળખવુ� એટલે
એ કોણ છ�? ચહ�રોમહોરો-અવાજ ýણીતા� લાગે, છતા ઓળખાણનો દરવાý શુ�? કોઈના ગુણદોષ
�
�ઘડ� નહીં. િવશ ઉપરઉપરથી
ે
ે
�
થોડા િદવસ પહ�લા રાતે દસેક વા�ય મને ફોન આ�યો. અý�યો ન�બર બા�ધેલી છાપ એની
હતો. મ� ફોન ઉપા�ો. ફોન કરનારે એટલી જ ખાતરી કરી ક� જેને ફોન કય� સાચી ઓળખ
એ �ય��ત હ�� જ છ��. �યાર પછી પોતાનો પ�રચય આપવાની �પચા�રકતા હોતી નથી.
પૂરી કયા� િવના એ વાતોએ વળ�યા. મારી તિબયતના, ��િ�ના, �યા� રહ�� પ�રચય િવકસે
છ��, ઘરમા� કોણ કોણ છ� એવા અનેક સવાલોના હ�� ધીરજપૂવ�ક જવાબ આપતો પછી આપણે
ે
ગયો. સાથેસાથ િવચારતો ર�ો ક� આ કોણ અý�યો �ગત સ�બ�ધનો પટારો સામેની
ખોલવા લા�યો છ�? ભાભીની તિબયત સારી છ� ને? સ�તાનો બરાબર ગોઠવાઈ �ય��તને
ગયા� છ�? એવુ� બધુ� પૂ�ા પછી પોતાની િવગતો આપવાનુ� શ� કયુ� : ‘નાનો ‘ý ણ વા ’
દીકરો યુએસમા� મોટી ક�પનીમા� નોકરી કરે છ�, મોટાએ વતનમા� બાપદાદાનો લાગીએ,
ધ�ધો સ�ભા�યો. હ�� અને તારી ભાભી જલસા કરીએ છીએ. તુ� જ કહ�, આ એથી
�મરે બીજુ� શુ� ýઈએ, હ�?’ એ માણસે થોડી જ િમિનટોમા� વ�ેના� વષ�નુ�
�તર પાર કરી લીધુ� અને તુ�કારા સુધી પહ�ચી ગયો. હ�� એને પૂછવા માગતો
હતો ક� બધી વાત સાચી, પણ તમે કોણ છો એ તો કહો. સ�કોચ પણ થતો
ે
હતો ક� એમને ખોટ�� લાગશ.
�
વાતવાતમા અચાનક એક છીંડ�� મ�યુ�. એમણે ક�ુ� :
અનુસંધાન
માનસ દ��ન
સમયના હ�તા�ર નરાધમ
અધૂરી છ�. તો મારો કહ�વાનો અથ� એ છ� ક� આ બધી લોકયા�ા છ�, જે
મા�શ��તથી સ�પ�ન થાય છ�. માતાના �તાપે લોકયા�ા થતી હોય છ� અથવા
�વ�પે િનહાળવામા આવે છ� તેની સમજ અપાય છ�. આ જ કથાઓ છ�ક તો એ બહાન આપણી લોકયા�ા થતી હોય છ�. આ પછી પા�ચમુ� છ� ‘ધમ�.’
ે
�
મહાભારતમા પણ ýવા મળ� છ�. કા�મીરની જજ��રત, િવ�ોહી, અલગાવવાદી ધમ�નુ� ર�ણ માતા કરે છ�. પુિનત મહારાજની પરંપરામા� જે પુિનત પરંપરા ધા ભૂદેવોથી છ�ટા પડીને િનસગા�ન�દ ઘાટને બીજે છ�ડ� જઈને બેઠા.
�
��થિતનુ� એક કારણ ભારત-િવભાજનથી પેદા થયેલુ� પા�ક�તાન છ�. ‘�ોસ આવી એમા� રામભ�તø એવુ� કહ�તા ક� આપણે ��ીને ધમ�પ�ની કહીએ છીએ. બ િવભાનુ� નામ સા�ભ�યા પછી ભૂખ તો �યારની મરી પરવારી
બોડ�ર’ અલગાવ �યારે શ� થયો અને બે કા�મીર થયા�, તેમા�નુ� એક પીઓક� પુરુષને કા�ઈ આવુ� લાગતુ� નથી, કારણ ક� ધમ�નુ� ર�ણ મા જ કરે છ�. હતી. િવભા આટલા� વષ� પછી øવનમા� ���ાવાત બનીને આવી
(પા�ક�તાન ઓ�યુપાઈડ કા�મીર) અલગાવ-છાવણીનુ� ક��� છ�. છ�ં છ� ‘�વગ�.’ �વગ�નુ� ર�ણ મા કરે છ�. પણ વળી પાછો મારા માટ� �� હતી. િવભાને બીજે પરણી જવુ� પ�ુ� એના કારણે તો ‘િનશા�ત િ�વેદી’ નામને
‘પોક’ના એક પ�કારે ટીવી ચેનલની ચચા�મા� ભાગ લેતા� પૂ�ુ� ક� ý એ આવે ક� �વગ� �યુ�? આપ�ં �વગ� એટલે આપણો પા�ચ-સાત �ાણીઓનો કાયમ માટ� દાટીને ગુજરાતથી આટલે દૂર આ તીથ��થાન પર િજ�દગી િવતાવી
જમ�નીની દીવાલો �વ�ત થઈ શક� છ� તો આ બે કા�મીર શા માટ�? આ ભૌગોિલક પ�રવાર. આ �વગ� છ�. સ�સ�ગ �વગ� છ�. �નેહ, હ�ત, �ેમથી �યા� બધા� રહ�તા� દીધી હતી.
ફ�રબદલમા� કા�મીર મોટો ભાગ ભજવશે એવુ� લાગે છ�. રાજકીય ���ટએ હોય એ �વગ�. એ ઘર�પી �વગ�ને માતા ર�ે છ�. આજે સવારે જ ગુજરાતથી અ��થિવસજ�ન માટ� ક�ટ��બ આવેલુ� હતુ�. ધાિમ�ક
િજતે�� િસ�હ આ કાય�મા� ખૂ�પેલા છ�. તાજેતરમા� સરહદી પ�ચાયત પ�રષદના સાતમ સૂ� છ� ‘ઋિષ�.’ આપણા ઋિષમુિનઓનુ� ર�ણ કોણ કરે છ�? લાગતા આ ક�ટ��બે �ા�ણોને એકઠા કરીને �તક માટ� શા�િતપાઠ પણ કરા�યો
�
ુ�
આયોજનમા� તેમણે મહ�વની ભૂિમકા ભજવી હતી. સદરે �રયાસત, મહારાý માતાઓ. ઋિષની વાતો, એના� સૂ�ો આપણી માતાઓ આપણને સ�ભળાવતી હતો. િનસગા�ન�દને પાઠ કરતી વખતે જ �યાલ આ�યો ક� આ શા�િતપાઠ તો
હ�રિસ�હના પુ� ડો. કણ� િસ�હ કા�મીરી સ��ક�િત અને �ી અરિવ�દના અ�યાસી હોય અને આજના ��ેø મા�યમમા ભણતા છોકરા�ઓને તો ‘રામાયણ’ની એમની વહાલી િવભા માટ� હતા...! અશા�ત મગજે,
�
છ�. આ રાજપ�રવારના પુ� રાજનીિતમા� ��પલા�યુ� છ�. કા�મીરનો નવોદય કથાની કા�ઈ ખબર જ નથી! એને માતાઓની પાસે બેસાડો અથવા તો �યારેક શા�િતપાઠ કરતા� øભ થોથવાઈ જતી હતી. ‘ભૂદેવ,
ે
તેના� શહ�રો કરતા�, નાના� �ત�રયાળ ગામડા�ઓની તરોતાø નેતાગીરી થકી �યારેક એને તમે કથામા� લાવો; એને જેટલુ� બેસવુ� હોય એટલુ� બેસે, પણ ધીરે �સાદ �વીકારો…’ એક યુવાન પાતળ આપવા
થાય તો એ ઐિતહાિસક ઘટના બની રહ�શે. ધીરે એને તમે સ�સ�ગમા� લાવો; જે સોસાયટી નહીં કરે, એ સ�સ�ગ કરી શકશે આ�યો. કદાચ િવભાનો જ દીકરો હતો.
�
એવો મારો અનુભવ છ�. લઘુકથા પાતળ હાથમા લેતા િનસગા�ન�દે નજર ફ�રવી
�
રણમા� ખી�યુ� ગુલાબ આઠમુ� અને છ��લુ� સૂ� છ� ‘િપ��.’ ‘મહાભારત’નો એ આઠમો િવચાર લીધી. થોડા કોિળયા મા�ડ ગળ� ઉતાયા �યા �
છ� ક� માતાઓ િપ�ઓનુ� ર�ણ કરે છ�. માતાઓની ક�પાથી આપણા િપ�ઓ હ�મલ વ��ણવ વીસેક વષ�ની એક યુવતી આવીને િનસગા�ન�દ
નહીં ટાળ�. આપણે એ બ�નેને ભેગા� કરીએ. એમને િમ�ો બનવા� દઇએ. �સ�ન રહ�તા હોય છ�. ભ��તને આપણે માતા કહી છ�. આમ, ‘મહાભારત’મા� સામે બેસી ગઈ અને પતરાળીમા� સીધો હાથ
એકમેકને સમજવા દઇએ. મને િવ�ાસ છ� ક� બ�ને વ�ે ‘�ેમ’ નામનુ� રસાયણ કહ�વાયા મુજબ મા�શ��ત આઠ �કારે આપ�ં ર�ણ કરે છ�. � ના�યો. એનો ચહ�રો ýઈને િનસગા�ન�દ
ઉ�પ�ન થશે જ.’ (સ�કલન : નીિતન વડગામા) ચ�કી ગયા. અસલ િવભાની જ �િતક�િત, પણ
‘તને એવુ� શાના પરથી લાગે છ�?’ નાયરાએ પૂ�ુ�. દીકરીની �ખો પરથી એ માનિસક રીતે અ��થર હતી
ે
�
‘એટલા માટ� લાગે છ� ક�મ ક� આજથી �ણ દાયકા પહ�લા મારા �દયના દીવાન-એ-ખાસ એ જણાઈ આ�યુ�. કોિળયો ભરેલો હાથ, દીકરી તરફ અનાયાસ લ�બાઈ ગયો.
�
�
ખેતરમા� તારા ��યેના �ેમના� બીજ વવાયા હતા. એ સમયે ભલે મૌસમનો સાથ એક કોિળયો... બીý... �ીý... નદી પરથી આવતા પવનથી દીકરીની
ન મ�યો, આ વખતે જ�ર મળશે. તારા અને મારા લોહીનુ� એક થઇ જવુ� એ ત�કાલીન પૂવ� પા�ક�તાન અને હાલના બા��લાદેશમા ખૂબ અ�યાચાર કયા� ઓઢણીનો છ�ડો સરકી ગયો અને િનસગા�ન�દ હાથ લ�બાવીને દીકરીને ઓઢણી
�
િનયિત છ�, નાયરા. હ�� મારી પોતાની ýન ýડીને તો તારા �ગણે ન આવી હતા, જેને કારણે લાખોની સ��યામા� બા��લાદેશીઓ પિ�મ બ�ગાળ રા�યમા� ઓઢાડવા જતા હતા �યા જ … ‘સાલા, નરાધમ એક પાગલ છોકરી સાથે…
�
શ�યો, હવે મારા દીકરાની ýન લઇને આ વીશ. તુ� ના નહીં પાડ� ને, નાયરા?’ ઘૂસી ગયા હતા. પિ�મ બ�ગાળની સા�યવાદી અને �યાર પછી મમતા બેનø�ની િજગલી, તને ના પાડી હતી તો પણ હોટલની બહાર ક�મ નીકળી?’
નાયરા એની ઓ�ફસમા� હતી. કાચની દીવાલોની આરપાર ýઇ રહ�લા � સરકારે મતબે�કની રાજનીિતને કારણે, દેશની સુર�ા ýખમમા મુકાય એમ યુવાન ભાઈની �ાડથી ચ�કીને િજ�ા િનસગા�ન�દને વળગી પડી. બસ,
�
�
ઓ�ફસના કમ�ચારીઓ નાયરાને રડતા� ýઇને �દરો�દર પૂછવા લા�યા, ‘આ હોવા છતા, આ બધા ઘૂસણખોરોને કાયદેસરતા બ�ી છ�. િવભાની િનશાની સાથે એ �િણક મુલાકાત અને પછી પાછળ આવતા ટોળાના
�
વાઘણની �ખમા� �સુ?! લાગે છ� ક� ફોનના સામા છ�ડ� કોઇ વાઘ ભટકાઇ ý આવનારા� વષ�મા આ બધા ઘૂસણખોરોને ઓળખીને એમના મતાિધકાર ગડદાપાટ�...અને એ રા� િનશા�તમા�થી િનસગા�ન�દ બનેલા એ નરાધમે
�
ે
�
ગયો હોવો ýઇએ.’ લઈ લેવામા નહીં આવે તો દેશની ભિવ�યની પેઢી આપણને કદી માફ નહીં કરે.� કણસતા શરીરે તીથ��થાન કાયમ માટ� છોડી દીધેલુ�.